چکیده:
ملی شدن صنعت نفت در ایران علاوه بر اینکه یکی از مهمترین مسائل تاریخی معاصر ایران به حساب میآید،تأثیرات عمیقی نیز بر روابط خارجی ایران با برخی از کشورها از جمله ایتالیا برجا نهاده است.دیدگاهها و نظریات دولت و مردم ایتالیا دربارهء ملی شدن صنعت نفت در ایران،درگیریهای مستقیمی که ایتالیاییها بر سر خرید نفت ملی شدهء ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس مییافتند و موانعی که انگلیسیها در این خصوص ایجاد میکردند،نهایتا تحلیل ایتالیاییها از اختلافات گروههای مختلف در این زمان،و فرار شاه به ایتالیا در کودتای نافرجام 25 مرداد سال 32،همگی جزو مسائل است که ایتالیا را به نوعی با دولت ملی مصدق و مباحث ملی شدن نفت در ایران پیوند میدهد.مقاله حاضر با تکیه بر اسناد نویافته، همگی موارد ذکر شده را مورد بررسی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"ملی شدن صنعت نفت و عکس العمل دولت و ملت ایتالیا پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران،به علت حساسیت ویژهای که این مسئله در سیاست داخلی و خارجی ایران ایجاد نمود،دکتر مصدق نخستوزیر وقت،به کلیهء سفارتخانههای ایران در خارج از کشور دستور اکید داده بود،چنانچه روزنامهها و محافل تبلیغاتی کشورهای مختلف مطالب سوء و مضری که بیشتر از سوی شرکت سابق نفت ایران و انگلیس تبلیغ میشد،منتشر کردند،نهایت سعی و تلاش خود را برای روشن شدن حقایق و توضیح به افکار عمومی جهان بنمایند.
اینک اصل متن این سند به قرار زیر است: «جناب آقای نخستوزیر[دکتر محمد مصدق] بهطوری که خاطر عالی مستحضر است،پس از ارجاع مسئلهء نفت ایران،شورای امنیت از طرف دولت انگلیس ضمن تلگرافی به کلیهء مأمورین شاهنشاهی امور خارجه،پس از تشریح وحدت کلمهای که در این موقع نسبت به[دولت]که در بین عموم طبقات و دستجات کشور ایجاد گردیده،دستور داده شد در مقابل تبلیغات سوء و مضر شرکت سابق نفت،وظیفه مأموریتی و وطنپرستی خود[را]انجام و شبوروز مراقب رفع سوء تفاهمات و تکذیب و توضیح اخبار مغرضانه و کشف حقایق بر افکار عمومی دنیا باشند.
وی در تاریخ بیست و نهم فروردین سال 1332 در گزارش محرمانهء خود از قول دکتر مورتیلارو مینویسد:«طبق اطلاعاتی که رسیده،چرچیل که فعلا عهدهدار وزارت خارجه انگلستان است،شخصا از طریق سفارت ایتالیا در لندن پیامی برای دوگاسپاری نخستوزیر[ایتالیا]فرستاده و از او تقاضا کرده است که از اعطای پروانهء ورود نفت ملی ایران به ایتالیا خودداری نماید و روزی نیست که مقامات سیاسی انگلستان در رم بدین منظور به دولت ایتالیا فشار نیاورند و نیز متذکر گردید که انتظار مشار الیه[یعنی مورتیلارو]این است که در این مبارزه دولت ایران او را تنها نگذارد و به هر نحوی که میتواند دراینباره کمک نماید."