چکیده:
چنان به نظر میرسد که مظلومترین موضوعات و در عین حال مغفولترین آنها در تحقیقات ایرانی،مقولهء تاریخ علم در ایران است.گویا چنان گمان رفته است که چون پیشرفتهای یکی دو سدهء اخیر،سکهء دانش و معلومات گذشتگان را از جنبهء علمی و کاربردی انداخته،پس دانش گذشتگان را بررسی کردن،وقت تلف کردن است و حال آنکه پیشرفتهای علمی سدههای اخیر،براساس و مبنای اطلاعات علمی گذشتگان حاصل شده است.در این صورت،شناخت تلاشهای علمی که در گذشتههای دور،با توجه به فقدان وسائل کافی و کمبود امکانات،انجام گرفته،از نظر تاریخ و نیز حصول و تثبیت هویت هر جامعه،از اهمیت بالایی برخوردار است.از سویی پرداختن به دانشهای کهن،آشنایی نسبة ژرف به مقولههای علمی و نیز خبرگی در تعبیرات و اصطلاحات کهنه و جستجو در منابع بسیاری را میطلبد(که البته چنان زحمت طاقتفرسا و وقت طولانی، تناسب معقولی با هزینههای معیشتی محقق ندارد).یکی از مباحثی که نه تنها از دیرباز مورد توجه عالمان جوامع بشری بوده،بلکه امروزه نیز دانشمندان بسیاری در نهادهای علمی متعددی بدان سرگرمند،موضوع طول(مدت زمان)یک سال اعتدالی (شمسی حقیقی)است.طول یک سال اعتدالی که امروزه مورد عمل و استناد علمی است،حاصل رصدهای بسیار،طی سدههای متعدد،توسط کسان کثیری حاصل شده است.در این گفتار-در صورت باقی بودن عمر و فرصت،در مقالههای دیگر-روند تکاملی این تلاشها،در جهت دست یافتن به طول یک سال اعتدالی را تبیین میکنیم.
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) پس کسر یک شباروز یک سال اعتدالی،به رصد ثاون بوده است: ساعت6/ دقیقه21/ ثانیه0/ لهذا،طول یک سال اعتدالی به شباروز بوده است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) «و چون دور فلک را کی سیسذ و شست درج است،بر وی ببخشیذند،برفت حرکت مسیر وسط یک روزهء آفتاب چندین؛نط ح ی ک یا کا و این پنجاه و نه دقیقه و هشت ثانیه و ده ثالثه و بیست رابعه و یازده خامسه و بیست و یک سادسه[است]».
لهذا طول یک سال اعتدالی،به شباروز بوده است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) «و چون اجزاء فلک را کی سیسذ و شست جزو است،بر مدت سال شمسی ببخشیذیم، برفت حرکت مسیر وسط یک روزهء آفتاب چندین؛نط ح یز نحـ یب[لا]و این پنجاه و نه دقیقه و هشت ثانیه و هفده ثالثه و پنجاه و سه رابعه و دوازده خامسه و سی و یک سادسه» [است]،بتقریب».
لهذا،طول یک سال اعتدالی،به شباروز بوده است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) «و چون دور فلک را کی[سیسذ و شست جزو است]بر مدت سال شمسی ببخشیذیم، برفت حرکت مسیر وسط یک روزهء آفتاب چندین؛نط ح ک مـ کز لح،پنجاه و نه دقیقه و هشت ثانیه و بیست ثالثه و چهل رابعه و بیست و هفت خامسه و سی و هشت سادسه»."