چکیده:
دانش و آگاهی تاریخی در اندیشه و عمل اصلاحی سید جمال الدین اسدآبادی نقش و جایگاه برجستهای دارد.از نظر وی پرسش از علل و عوامل انحطاط مسلمین و نیل به پاسخ(یا پاسخهای)درست و مناسب جز از راه دانش و آگاهی تاریخی و به ویژه درک تاریخنگری قرآنی ممکن نیست.به سخن دیگر نزد سید جمال این کار شرط اول قدم هرگونه اصلاحگری و بیدارگری است.برپایهء همین دیدگاه سید جمال نقش بسیار مهم و برجستهای در پیدایش تاریخنگری و تاریخنگاری جدید در ایران و جهان اسلام داشت.
خلاصه ماشینی:
"ق در مصر چاپ شد و بعدها توسط محمد امین خان خوگیانی،مدیر جریدهء انیس،به فارسی ترجمه و در افغانستان در سال 1131 ش چاپ شد (مدرسی چهاردهی،مرتضی:ص 72)؛رئیس طوسی در مقالهء مبارزات سید جمال الدین در مصر نوشته است که در 9 ژانویه 9781 م مجلهء«مصر»اعلام کرد که نسخهء خطی کتاب«تتمة البیان فی تاریخ الافغان»نوشتهء سید جمال الدین به مجله رسیده و از این پس به طور منظم و سلسلهوار در مجله به چاپ خواهد رسید(رئیس طوسی،رضا:ص 632)؛شیخ آقا بزرگ تهرانی از«تاریخ الافغان»نوشتهء سید جمال یاد کرده و گفته است به زبان عربی و از بهترین آثار اوست و چندین بار در مصر چاپ شده است(شیخ آقا بزرگ تهرانی:ص 71؛لویی ماسینیون دربارهء این کتاب نوشته است:«...
میرزا آقا خان در دیباچهء آن کتاب به مطلب مهمی اشاره میکند: «در سال هزار و سیصد و هفت هجری که حقیر کتابی در ادبیات فارسی موسوم به آئین سخنوری ساخته و پرداخته بود و بر یکی از بزرگان عرضه نمودم،پس از تمجید و تحسین بسیار فرمودند بسیار خوب ولی امروز مهمتر و لازمتر از لیتراتور چیزی دیگری لازم داریم و آن هیستوار یعنی تاریخ است.
آیا میتوان احتمال داد که سید در بازگشت از روسیه،سر راه خود،به عثمانی رفته و از آنجا به سوی ایران روانه شده است؟!با توجه به آنکه میرزا آقا خان کرمانی در جای دیگری از همان کتاب صریحا به نام او اشاره میکند و با توجه به سنخیت کامل آنچه که از دیباچه آن کتاب نقل شد با اندیشههای سید جمال؛میبایست احتمال حضور سید جمال در تاریخ 7031 ق در استانبول را جدی گرفت."