چکیده:
در مقاله حاضر تحقیقات نظام شناسی از جنبه های گوناگون و در حوزه های مختلف نقد و بررسی شده است. در یک نگاه، رویکرد تحقیقات نظامی شناسی، از تدوین شرح احوال و عقاید و کلی گویی با رویکرد سنتی، به دو حوزه نقد و تحلیل آثار نظامی به سبک نوین، و بازنویسی منظومه های پنج گنج تغییر یافته است.
در حوزه نقد و تحلیل، منظومه خسرو و شیرین به علت بهره مندی فراوان از هنرهای بیانی و بلاغی، کاربرد عناصر داستانی به سبک نوین، انعکاس فرهنگ عامه و وجود تمثیل ها و ضرب المثل های دلنشین، دارای ظرفیت بیشتر نقد و تحلیل بوده و دیوان نظامی نیز به سبب در دسترس نبودن نسخه تصحیح شده قابل اعتماد، کمترین پژوهش ها را به خود اختصاص داده است.
در حوزه بازنویسی، منظومه لیلی و مجنون، به سبب طرح ساده داستان، دربر داشتن موضوع عشق آسمانی و شهرت بیشتر این داستان در میان عوام، بیش از سایر منظومه ها، مورد توجه اقتباس کنندگان آثار نظامی بوده است و به مخزن الاسرار، به علت زبان پیچیده، مضامین عرفانی و وجود حکایت های متعدد، کوتاه و مجزا، اقبال نشده است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله کوشش شده است علاوه بر عرضه آمارهای مورد نیاز، سهم هر یک از رویکردهای تحقیقاتی نشان داده شود و روشن گردد که نخست، بیشترین تحقیقات، به کدام یک از آثار نظامی اختصاص یافته و دلیل آن چه بوده است؟ دوم آنکه در طول صد سال اخیر، این تحقیقات از نظر کثرت و قلت در دورههای متفاوت و همچنین از نظر چگونگی تنوع رویکرد، چه سیری را طی کرده است؟(1) <H8>پیشینه </H8> نقد و تحلیل تحقیقات درباره شاعران بزرگ از جمله فردوسی، مولوی و حافظ، در قالب رسالههای دکتری صورت گرفته است؛ با توجه به اینکه نظامی نیز در زمره شاعران طراز اول پارسی گوی محسوب میگردد، تحقیقی که منجر به دستهبندی و تحلیل کتابهای نظامیشناسی گردد، انجام نشده است.
چنان که اشاره شد، بنابر بررسیهای انجام شده، از سال 1300 تاکنون، در مجموع 125 کتاب مستقل درباره نظامی نوشته شده است و در تعداد 56 کتاب نیز بخشهایی به نظامی اختصاص یافته است؛ این کتابها براساس محتوا به دو دسته ادبی و بینرشتهای قابل تقسیم است: کتابهای ادبی یا جنبه پژوهشی دارند و در حوزههای مختلف تصحیح، شرح ابیات، تحلیل، تفسیر و مقایسه تألیف شدهاند (78٪) و یا فاقد جنبه تحقیقی و تحلیلی بوده و در آنها، منظومههای نظامی به صورت برگردان به نثر و با زبانی ساده روایت شده است، به همین دلیل کلماتی نظیر اقتباس، بازنویسی، گزارش، خلاصه و برگردان، در عنوان این کتابها مشاهده میشود (18٪).