چکیده:
ساخت قلعه در نواحی مختلف ایران سابقهای طولانی دارد.مردم برای دفاع از موجودیت
خود و پادشاهان و سلاطین به منظور حفظ سرزمنهای خود، به ساختن قلعه میپرداختند.قلعه یا دژ، فقط پایگاه دفاعی و نظامی نبوده، بلکه محل مناسبی برای نگهداری
زندانیان مجرمین سیاسی و گاه برای نگهداری گنجینههای شاهان بوده است.یکی از قلعههای معروف در عصر صفویه، قلعه قهقهه بود که هم زندان معروف صفویان و
هم محل نگهداری خزاین برخی از فرمانروایان این سلسله بوده است.ویژگی عمده این قلعه، استواری و تسخیرناپذیری و موقعیت خاص منطقهای بوده است.این قلعه در ناحیه قراجه داغ(ارسباران)آذربایجان برفراز کوهی رفیع واقعشده و در
عصر شاه طهماسب اول صفوی، یکی از پررونقترین اعصار خود را گذرانده است.از
معروفترین زندانیان این قلعه، القاص میرزا، اسماعیل میرزا(شاهر اسماعیل دوم)، سام
میرزا (برادر شاه طهماسب)و خان احمد گیلانی(حاکم گیلان)را میتوان نام برد.روش تحقیق در این مقاله به صورت کتابخانهای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، به
خصوص منابع اصلی بوده است.در این تحقیق تاریخی پس از جمعآوری اطلاعات
لازم براساس روابط علت و معلولی، به سازماندهی اطلاعات و تجزیه و تحلیل و
سرانجام استنتاج آنها پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"یگانه تفاوت عمده این قلعه-که آن را از سایر قاع متمایز میکند-استواری و تسخیرناپذیری آن بوده است، که این موضوع از چشم پادشاهان صفوی دور نمانده و همواره با بهرهبرداری از این مزیت فوق العاده قلعه، از آن همچون دژی تسخیرناپذیر در جهت رسیدن به آمال و اهداف خود سود جستهاند چنانکه مؤلف تاریخ عالم آرای عباسی در این باره مینویسد:«هیچ پادشاه ذی شوکت، کمند همت بر کنگره تسخیر آن حصن بلند ارکان نینداخته و آرزوی گرفتن آن عالی بنیان در مخیله هیچ یک از سلاطین کشورگیر صورت نبسته.
البته این عده فقط بخشی از تعداد کثیر زندانیان آن قلعه به شمار میآیند که در پارهای از منابع از آنان نام برده شده است:القاص میرزاالقاص میرزا یکی از برادران شاه طهماسب است که بنابر برخی دلایل-که ذکر آن خواهد آمد-به زندان قلعه قهقهه فرستاده شد.
والتر هینتس، محقق آلمانی در کتاب خود تحت عنوان شاه اسماعیل دوم صفوی در خصوص زندانی شدن او در دژ کوهستانی قهقهه و حوادث گوناگون آنجا مطالبی را نقل کرده و از جمله مینویسد:«این قلعه در غرب اردبیل در آذربایجان و در کوههای سبلان جای دارد.
شاهزادگان-هانند زمان طهماسب در قهقهه و زمان عباس در حرم-محبوس نبودند، بلکه به حال خود رها شده، و هر یک بازیچه دست یک یا چند طایفه شده بودند و این از مهمترین عوامل ضعف و تشتت اوضاع داخلی ایران بود.
با این حال قلعه قهقهه در عصر شاه عباس-همچون گذشته-پذیرای بسیاری از زندانیان سیاسی خارجی و داخلی بود و از آن همچنین به عنوان مکان امنی جهت نگهداری خزانه سلطنتی استفاده میشد."