چکیده:
پس از کشف نفت در زمینهای مسجد سلیمان،منطقهء گرمسیری ایل بختیاری،روابط میان خوانین بختیاری و دولت و اتباع انگلیس که از دورهء محمد تقی خان چهار لنگ بختیاری آغاز شده بود،وارد مرحلهء نوینی شد.اما پیش از آن،خوانین بختیاری و نمایندگان دارسی در سال 1323 ق/1905 م قراردادی را امضا کرده بودند.بنابراین با کشف نفت در مسجد سلیمان،هر دو طرف اشتیاق بیشتری به حفظ و تداوم روابط داشتند.باوجوداین، اختلاف میان خوانین بختیاری و سندیکای امتیازات که بعدها شرکت نفت انگلیس و ایران نام گرفت،همچنان ادامه یافت.مسائل چون سهام نفتی خوانین و سود آن، حق الحفاظه یا حق الزحمهء نگهبانی و محافظت از میدانهای نفتی و فروش زمین به شرکت نفت از مسائل مورد اختلاف دو طرف بود که گاهی روابط طرفین را با مشکل روبهرو میساخت.با این همه،روابط دوستانهء خوانین بختیاری و دولت و مقامات انگلیس تا زمان به قدرت رسیدن رضا شاه پهلوی همچنان ادامه یافت.در این پژوهش با استناد به منابع و متنهای تاریخی،روابط خوانین بختیاری و دولت انگلیس در زمینهء نفت بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"اختلاف و کشمکش بر سر سهام نفتی و سود آن،حق الحفاظه و فروش اراضی مورد نیاز سندیکای نفت در مسجد سلیمان از جمله مسائلی بود که روابط خوانین بختیاری و شرکت نفت انگلیس و ایران را دچار بحران میکرد.
قرارداد نفتی میان خوانین بختیاری و نمایندگان دارسی در 17 رمضان 1323 برابر با 15 نوامبر 1905 قراردادی در شش فصل میان چهار تن از خوانین بختیاری،دو تن از فرزندان ایلخانی به نامهای نجفقلی خان صمصام السلطنه و علیقلی خان سردار اسعد و دو تن از فرزندان حاجی ایلخانی به نامهای غلامحسین شهاب السلطنه (سردار محتشم بعدی)و نصیر خان صارم الملک(سردار جنگ بعدی)،به نمایندگی از جانب خود و خانوادههایشان از یکسو و پریس،سر کنسول انگلیس در اصفهان و نمایندهء ویلیام ناکس دارسی و شرکا،از سوی دیگر امضا شد و دولت ایران هیچ نقشی در این قرارداد نداشت و قرارداد بدون اطلاع و اجازهء دولت امضا شد.
مذاکرهء خوانین بختیاری و انگلیسیها برای محافظت از میدانهای نفتی در اواسط سال 1324 ق/1906 م حکومت هند از دولت انگلیس تقاضا کرد تا امور بختیاری به جای اینکه به سفارت انگلیس در تهران محول شود،به لوریمر،کنسول یار انگلیس در اهواز،واگذار شود(گارثویت،1373:216)،زیرا خوانین بختیاری،بهویژه در مسئلهء نفت بیشتر خواهان نظر سفارت انگلیس در تهران بودند تا به واسطهء دور بودن و ناآشنایی وزیر مختار با امور نفت بتوانند نظر موافق او را نسبت به خود جلب کنند و امتیاز بگیرند."