چکیده:
بنابر نظریه گذار، در مرحله اول دوران گذار باید شاهد 1-تقلیل تدریجی سطح مرگ و
میر 2-ثبات نسبی سطح با روری و در نتیجه 3-افزایش در نرخ رشد جمعیت باشیم.یافتههای
این تحقیق به خوبی موافق این انتظارهاست:1-امید زندگی به هنگام ولادت که در حوالی سال 1300 در حدود 25 سال بوده به تدریج
افزایش پیدا کرد و در سال 1365 به حدود 60 سال رسید.2-برآورد نرخ خام ولادت ایران در حوالی سال 1300، در حدود 43 در هزار در سال، پس
از 65 سال در سال 1365 هم باز در همان حدود (3/43)به دست آمد.بنابراین، صرفنظر از
تغییراتی جزئی و بطئی، سطح با روروی در این دوره باید بالنسبه ثابت مانده باشد.3-در نتیجه افزایش فاصله بین سطح کاهنده مرگ و میر و سطح بالنسبه ثابت با روی در
این دوره، نزخ رشد طبیعی هم از 5 در هزار در سال در حدود 1300 تا تقریبا 32 در هزار
در دهه 65-1355 افزایش پیدا کرد.در پایان، کوشیدیم جمعیت افزوده را بر حسب مؤلفههای جمعیتی تغییر (با روی، مرگ
و میر، و مهاجرت)تجزیه کنیم.البته، همانطور که انتظار میرفت، سطح کاهند( مرگ و
میر عاملی اصلی رشد جمعیت ایران در این دوره بود.در واقع مشارکت این عامل در تکوین
جمعیت افزوده که در سال 1320 در حدود 4/82 درصد بود به تدریج بالا رفت و در سال
1365، با حذف مهاجرت، به 2/96 درصد رسید.
خلاصه ماشینی:
" تغییرات در نرخ رشد پیداست که تقلیل شتابان در سطح مرگ و میر همراه با ثبات نسبی در سطح باروری ایران در مرحله اول دوران گذار جمعیتیاش، باید به نرخهایی از رشد جمعیت بینجامد که، ضمن فزایندگی، بسیار بزرگتر از نرخهای متناظر در تجربهگذار جمعیتی کشورهای اروپای غربی و شمالی است.
نرخ متوسط رشد سالیانه جمعیت(به صورت در هزار)برای چند کشور شمالی اروپا مأخذ:سازمان ملل، 1973، ص 25 مقایسه نرخهای رشد جمعیت ایران از 1300 تا 1365 هجری شمسی که تقریبا مقارن است با مرحله اول گذار جمعیتی، با نرخای رشد جمعیت کشورهای اسکاندیناوی در دوران گذار جمعیتیشان بسیار آموزنده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) و مرگ و میر)در تغییرات جمعیت ایران به دو سؤال زیر، در حدی که دانش ما در حال حاضر اجازه میدهد، جواب دهیم: 1-جمعیت ایران چقدر میبود اگر وضعیت دموگرافیک حاکم در دوره زمانی 1280 ا 1300 تغییر نمیکرد؟ 2-نقش هر یک از عوامل دموگرافیک تغییر(باروری، مرگ و میر، مهاجرت و سایر)در تغییرات مزبور چقدر است؟ در جدول 6، اضافه بر تقریب جمعیت واقعی، جمعیت ایران با فرض تداوم وضعیت دموگرافیک حاکم در دو دهه آخر قرن گذشته، شامل نرخ رشدی در حدود 3 در هزار در سال، گزارش شده است.
نگاه کنید به جدول شماره 6 (به تصویر صفحه مراجعه شود) برای جواب دادن به سؤال مزبور، لازم است تفاضل جمعیت واقعی بر جمعیت مفروض را بر حسب عوامل جمعیتی ایجاد کننده اختلاف(مرگ و میر، باروری و مهاجرت و سایر)تجزیه کنیم.
از این جدول پیداست که تغییرات کاهنده در سطح مرگ و میر عامل اصلی تغییر در حجم جمعیت در مرحله اول دوران گذار جمعیتی ایران است."