چکیده:
نظام شهری عبارت است از مجموعه از شهرکها و شهرهای وابسته به یکدیگر که ساختار نظام سکونتگاههای شهری را در یک منطقه یا کشور به وجود میآورند.یکی از مهمترین مباحث در نظام شهری،چگونگی توزیع فضایی جمعیت است.از آنجا که توزیع فضایی جمعیت در سطح نظام شهری،از یک طرف تحت تأثیر عوامل مختلف به وجود میآید و از طرف دیگر بر عوامل مختلف اقتصادی،اجتماعی و مدیریتی تأثیر میگذارد،درخور بحث و بررسی دقیق است.
مطالعات حاکی از آن است که در کشور ما،در سال 1279 خورشیدی نظام شهری،همگونی نسبی داشته است.این روند تا سال 1335 ادامه پیدا کرده و شبکه شهری در آن زمان به صورت کهکشانی بوده است.اما از سال 1335 به بعد روابط بین روستاها،شهرکها و شهرها و توازن جمعیتی و فعالیتی بین آنها به هم ریخت و عدم تعادل و نابرابری در نظام شهری کشور به وجود آمد.در نوشتار حاضر به منظور بررسی روند تغییرات نظام شهری از سال 1335 تا 1385 و تأثیر سیاستهای اعمال شده برای به تعادل رساندن آن،از روشها و مدلهای مختلفی نظیر شاخصهای نخستشهری،شاخصهای تمرکز و شاخصهای تعادل استفاده شده است.نتایج حاصل از ارقام به دست آمده از مدلهای منتخب در این پژوهش،نشان میدهد که عدم تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در نظام شهری کشور از سال 1335 تا 1355 افزایش یافته است.اما از سال 1355 تاکنون به رغم وجود سطحی از نابرابری، به سمت توزیع متناسبتر و متعادلتری در حرکت بوده است.
خلاصه ماشینی:
"در کشور ما با افزایش تمرکز جمعیت در شهر اصلی یا چند شهر اول کشور و به هم ریختن رابطه بین روستاها، شهرکها و شهرها و افزایش نابرابری توزیع در نظام شهری و به منظور تمرکززدایی از ساختار اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی،مجموعه اقداماتی در چند دهه اخیر صورت گرفته است،که از آنجمله میتوان به سیاستهای معافیتهای مالیاتی برای صنایع مستقر در نقاط پیرامونی،توسعه سامانههای حمل و نقل،تمرکززدایی فضایی از طریق مطالعات طرح کالبدی ملی،طرحهای آمایش منطقهای و ناحیهای و اخیرا واگذاری اختیارات بیشتر به استانها اشاره کرد.
همچنین برای تکمیل مطالعات فرعی در این زمینه،علاوهبر بررسی شاخصهای نخستشهری در کشور و تحلیل مقایسهای بین شهرنشینی ایران و سایر نقاط جهان،میزان رشد جمعیت و تعداد طبقات مختلف شهری نیز مطالعه شدهاند.
با آغاز انقلاب صنعتی در کشورهای اروپایی،باز توزیع وسیعی در جمعیت این کشورها صورت پذیرفت که میتوان آن را عاملی برای انحراف نظام شهری اروپا برشمرد؛چراکه بسیاری از شهرهای بزرگ کنونی از مقام شهر یا شهرک کوچک به رتبههای بالاتر سلسله مراتب ارتقا یافتند.
تغییرات جمعیتی چهار شهر اول کشور در دورههای مختلف(به نفر) (به تصویر صفحه مراجعه شود) منبع:سالنامههای آماری مرکز آمار ایران از سال 1335 تا 1385 شایان ذکر است رتبهء شهرهای موردنظر در دورههای مختلف تغییر کرده و در این جدول ترتیب شهرها براساس آخرین تغییرات است.
به منظور نشان دادن و مقایسهء روند موجود توزیع شهری ایران با قاعدهء رتبه-اندازه،علاوهبر ترسیم منحنی رتبه- اندازهء کشور در همه دورههای بررسی شده،از ضریب پارهتو(شکل 11)نیز استفاده شده است."