چکیده:
از ادوار پیشین،مسائل مرزی و بهویژه مسئلهء اروندرود و خوزستان،مهمترین موارد اختلاف ایران و عراق بوده است. از زمان استقلال عراق تا سال 1337 ش-که رژیم سلطنتی روی کار بود-نیز مشکلاتی بروز کرد و از سوی دولت عراق توطئههایی برای تجزیهء خوزستان به اجرا درآمد.از زمان وقوع کودتای عبد الکریم قاسم اختلافها شدیدتر شد و روزبهروز معضلات بیشتری پدید آمد.از این تاریخ تا سال 1354 ش/1975 که قرارداد الجزایر منعقد شد،در عراق چند حاکم نظامی یعنی عبد الکریم قاسم،عبد السلام عارف،عبد الرحمن عارف و احمد حسن البکر به واسطهء چند کودتای خونین روی کار آمدند.رواج گرایشهای افراطی پانعربیسم در دنیای عرب،بهویژه مصر و عراق و به قدرت رسیدن حزب بعث در عراق،آتش زیر خاکستر اختلافهای دو کشور را مشتعل ساخت.هرچند در اوان روی کار آمدن،این رژیمها از طرف حکومت ایران به رسمیت شناخته شدند و مدتی روابط حسنه بین دو کشور برقرار گردید، اما دولتهای کودتا پس از تثبیت و احساس قدرت،به اختلافهای مرزی دامن زدند و این اختلافها به مرور ابعاد سیاسی، تبلیغاتی و حتی نظامی یافته و ایران و عراق را چندبار در آستانهء برخورد نظامی قرار دادند.در مقاطع بروز بحران، عراقیها به تجزیهء خوزستان از راه تقویت تشکلها و عوامل تجزیهطلب و تحریک عشایر عربزبان خوزستان و حتی استانهای دیگر همت گماشتند،از مخالفان سیاسی حکومت ایران حمایت کردند و به اخراج ایرانیان مقیم عراق پرداختند.در برابر،حکومت ایران نیز روش تدافعی در پیش گرفت و از حرکت کردهای عراق حمایت کرد و به عملیات روانی و جنگ تبلیغاتی با عراق پرداخت.نوشتهء حاضر حاوی شرح جزئیات این تحولات و نتایج آن است.
خلاصه ماشینی:
"هرچند در اوان روی کار آمدن،این رژیمها از طرف حکومت ایران به رسمیت شناخته شدند و مدتی روابط حسنه بین دو کشور برقرار گردید، اما دولتهای کودتا پس از تثبیت و احساس قدرت،به اختلافهای مرزی دامن زدند و این اختلافها به مرور ابعاد سیاسی، تبلیغاتی و حتی نظامی یافته و ایران و عراق را چندبار در آستانهء برخورد نظامی قرار دادند.
همچنین در سال 1354/1975 با گرایش حزب بعث عراق به غرب،از شدت اختلافهای دو کشور کاسته شد و سرانجام براساس عهدنامهء مرزی 1345/1975 حلوفصل گردید،1اما غیر از مقاطع فوق،روابط دو کشور،پیوسته متشنج و با تنشهای سیاسی-نظامی توأم بوده است که شروع آن از کودتای عبد الکریم قاسم بود.
در اوایل سال 1338 شرکت نفت ایران-پانآمریکن با کسب موافقت مقامهای ایرانی تصمیم گرفت از بندر خسروآباد به عنوان پایگاه وسایل حفاری استفاده کند و ادارهء گمرک نیز یک دفتر گمرک در آنجا دایر کرد،اما پس از اینکه نخستین کشتی پانآمریکن به مقصد خسروآباد به دهانهء اروندرود رسید،مقامهای عراقی به ادعای اینکه هنوز خسروآباد بندر رسمی ایران شناخته نشده،از صدور اجازهء ورود آن به اروندرود خودداری کردند سفارت ایران در بغداد در یادداشت اعتراضی اعلام کرد:«...
بعثیها در چارچوب ایدئولوژی و دیدگاههای خود،بسیار بیشتر از دورههای پیش مسئلهء تجزیهء خوزستان و تقویت گروههای تجزیهطلب را دنبال کردند و به اقدامات گستردهای دست زده و به مرور به صفآرایی نظامی و جنگ با ایران پرداختند و پس از چند سال تنش در روابط دو کشور،در جریان مذاکرات صلح که به قرارداد 1975 الجزایر انجامید،دولت عراق عناصری از جبههء التحریر را پس از انعقاد قرارداد به ایران تحویل داد که برخی از آنها اعدام شدند و برخی به زندانهای طویل المدت محکوم گردیدند."