چکیده:
نخستین قرارداد رسمی میان ایران و عراق برای سامانبخشیدن به اختلافهای مرزی دو کشور در سالهای 14-1913 با نام موافقتنامهء مرزی استانبول به امضاء رسید،اما پس از تأسیس دولت ملی در عراق،مسئلهء اختلافهای مرزی زمینی و آبی میان دو کشور به عنوان میراث استعمار،وارد مرحلهء جدیدی گردید که گاهی موجب بروز برخوردهای مرزی نیز شد.قرارداد 1937 زیرفشار شدید انگلیس و با حمایت کامل و آشکار این کشور از عراق و به منظور برآوردهشدن اهداف استعماری بریتانیای کبیر بسته شد.در دوران سلطنت خاندان هاشمی در عراق تا سال 1958 که با کودتای عبد الکریم قاسم به پایان رسید،حجم اختلافهای دو کشور کمتر شد،اما پس از ملیشدن نفت ایران،تحریکات انگلیس آتش زیر خاکستر اختلافها را دوباره شعلهور ساخت و این آتش دو کشور را در آستانهء چند جنگ تمامعیار قرار داد.
بروز جنگ میان اعراب و اسرائیل و فشار کردهای جداییطلب بر حکومت عراق از یک طرف و حمایت آمریکا و غرب از محمد رضا شاه که به نیرومندترشدن قدرت نظامی ایران منجر شده بود،از طرف دیگر، صدام را ناچار ساخت که قرارداد 1975 را با شاه امضاء نماید.این قرارداد که در دفاتر رسمی سازمان ملل متحد نیز ثبت شد و از سوی مجالس دو دولت نیز به تصویب رسید،یکی از بهترین و کاملترین قراردادها پس از جنگ جهانی دوم بود و به اختلافهای مرزی زمینی و آبی ایران و عراق پایان داد.صدام پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با توجه به وضعیت داخلی ایران،تعهدات خویش را زیرپا گذاشت و بدون توجه به مفاد قراداد مذکور،به خاک ایران حمله کرد.
خلاصه ماشینی:
"نخستین قرارداد رسمی میان ایران و عراق به منظور سامانبخشی به اختلافهای مرزی دو کشور با حضور و تضمین روسیه و انگلیس در سالهای 14-1913 با نام موافقتنامهء مرزی استانبول به امضاء رسید،اما پایان جنگ،فروپاشی امپراتوری تزار و پایان خلافت عثمانی از یکسو و بروز جنبشهای استقلالطلبانهء مردم عراق که در سال 1933 منجر به خروج نیروهای انگلیسی از عراق و تأسیس دولت ملی در این کشور شد،از طرف دیگر،مسئلهء اختلافهای مرزی زمینی و آبی میان ایران و عراق را به عنوان میراث عصر استعمار وارد مرحلهء جدیدی کرد و موجب برخوردهای مرزی میان دو کشور شد.
6 استقلال عراق در سال 1933 این امید را به وجود آورد که جانبداری ایران از جنبشهای (*)در زمان فتحعلی شاه،عثمانی با استفاده از گرفتاری ایران در جنگ اول با روسیه به تعرضات مرزی علیه ایران در منطقهء کردستان و مرزهای جنوبی دست زد(38-1236)که سرانجام با پیروزی ایران،معاهدهء ارزروم به تاریخ ذی الحجهء 1328 بین دو دولت امضاء شد و شکل جدیدی از مرزهای دو کشور مورد پذیرش طرفین قرار گرفت.
در دوران سلطنت خاندان هاشمی در عراق تا سال 1958 که با کودتای عبد الکریم قاسم به پایان رسید،تقریبا حجم اختلافهای مرزی میان دو کشور کمتر شده بود،اما پس از جنبش ملی دکتر مصدق و ملیشدن صنعت نفت و خلع ید از انگلیس در منابع نفتی ایران،انگلیس به تحریکات خود از راه عراق علیه ایران شدت بخشید،اما پس از روی کار آمدن دولت سوسیالیستی قاسم و اثرپذیری او در سیاست خارجی از شوروی،فشار بر ایران بیشتر شد و اختلافهای مرزی،بهویژه بر سر حق حاکمیت برابر دو کشور در اروندرود به بحران تبدیل گردید."