خلاصه ماشینی:
"بدین ترتیب رسول خداصلی الله علیه وآله به‌مسلمانان اعلام کرد که چه کسی جانشین‌اوست; از این رو عموم مردم بر این باور بودندکه بعد از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله، علی‌علیه السلام خلیفه‌او خواهد شد; چنان که زبیر بن بکار - که ازخاندان زبیر و از مخالفان علی‌علیه السلام است.
- از این جایگاهی که خدا تعیین‌نموده بود برکنار شد وعوامل زمینه ساز آن‌چه بود؟ باید به نقش عوام و توده مردم وهمچنین نقش خواص (اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله)توجه نمود.
پیامبراکرم‌صلی الله علیه وآله برای‌استمرار رهبری و ادامه تعلیم و تربیت دینی‌از جانب خدا مامور شدند علی‌علیه السلام را به ولایت‌بعد از خود منصوب نمایند، اما قریب العهدبودن مردم به جاهلیت و قبیله‌گرائی، پیامبر رادر ابلاغ این پیام به تردید انداخته و خوف‌مقابله و عدم پذیرش و موضع‌گیری، به صورت‌دغدغه‌ای پیامبر را مشغول کرده بود.
» (12) این حقیقت تاریخی چه چیزی را به مانشان می‌دهد؟ «واقع مطلب این است که دین اسلام وپرتو نورقرآن در قلب این گونه افراد جایگزین‌نشده بود وقوانین و احکام جاهلیت در نظرآنان محترم‌تر و مورد اعتبار بیشتری بود، لذاابن زبیر و سایر بزرگان قریش (نسل دوم بعداز پیامبر) نمی‌گفتند: حسین‌علیه السلام پسرپیامبرصلی الله علیه وآله است و نباید حق او ضایع شود وحتی این را هم رعایت نمی‌کردند که در اثر دین جدش به عزت و نعمت و سروری‌رسیده‌اند، ولی موقعی که پای حسب ونسبهای جاهلیت و سوگند اجدادشان به‌میان می‌آید، حاضر می‌شوند که تا سرحدجان فداکاری کنند و در برابر معاویه واستاندارش بایستند، چنان که معاویه واستاندارش خود را از حمیت و غیرت دینی‌مردم درامان می‌دیدند ولی از حمیت‌جاهلیت و قومی آنان خائف و ترسان‌بودند."
(
, 
, 
)
