چکیده:
اگر تحلیل مسائل انسانی را نقطه مشترک تمامی مکاتب و دیدگاههای بزرگ و کوچک مطرح در دنیای قدیم و جدید بدانیم، در این میان، بحث پیرامون هستی و چیستی انسان در مدار توجه ویژه قرار دارد. هم از آن حیث که انسانشناسی، نقشمحوری و مبنایی در تحلیل همه مباحث و مسائل پسینی دارد و هم به دلیل آنکه هر فیلسوف و اندیشمندی در اینباره به اظهارنظر پرداخته است. تردیدی نیست که ادیان توحیدی و دیدگاههای الهی نیز نمیتوانند از توجه به این موضوع مهم دوری گزینند.بدینسان، «انسانشناسی» در دایره بزرگ علوم انسانی، از اهمیت فوقالعاده برخوردار شده و در این زمینه، در مجموعه علوم تربیتی سخن از «انسانشناسی تربیتی» رفته است. و این، نه فقط به دلیل آن است که «انسان»، موضوع تربیت است، بلکه تجزیه و تحلیل قوا و نیروهای انسانی نیز کلید اساسی تمامی حوزههای گوناگون تعلیم و تربیت به شمار میآید.آنچه در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته، تحلیل این موضوع از زاویه نگاه و دیدگاههای دینی و اسلامی است و بر همین بنیان، در «انسانشناسی دینی ـ تربیتی»، عوامل و پایههای رشد و تربیت انسان موردنظر و بررسی قرار میگیرد.این مقاله به بررسی پایههای موردنظر با توجه به برخی دیدگاههای شهید مطهری پرداخته و از این منظر، به سوی مقایسهای تطبیقی روی آورده است.
خلاصه ماشینی:
"ضرورت و حس نیازهای تربیتی اما سخن از انگیزه و استعداد یا کشش درونی به تربیت، بدون یک ضرورت و یا احساس نیاز تربیتی، به مرحله تحقق و ظهور و بروز بیرونی نخواهد رسید و بدینسان، دومین عنصر حرکت در شاهراه تربیت دینی انسان، حس نیاز به تعالی و حالت قبول و پذیرش کاهش و کاستی در وجود خود و دستیابی به مطلوبیت یک انسان آرمانی و تربیتی است؛ چه اینکه در دیدگاه دینی، «انسان» به تمام وجود و هستیاش، فقیر حقیقی است: (یا أیها الناس أنتم الفقراء إلی الله والله هو الغنی الحمید) (فاطر: 15).
البته هرقدر این احساس نیاز، بیشتر و قویتر باشد، بیگمان تاب و توان او نیز فزونتر خواهد بود؛ چه اینکه میزان تحمل و تمکن در ترازوی دوری و مهجوری سنجیده میشود؛ یعنی هرچه درد انسان بیشتر باشد و چنین حسی در او قویتر، امید او به حرکت و تعالی نیز بالاتر است؛ چراکه وقتی انسان دردمند از دیگران امید بربست، همان درد عالی سبب میشود تا دل به تربیت فطری و حقیقی خود دهد که فرمود: (قال یا قوم إنی بری مما تشرکون إنی وجهت وجهی للذی فطر السماوات والأرض حنیفآ وما أنا من المشرکین) (انعام: 78ـ79).
وقتی انسان مطالعه میکند حیرتانگیز است و شاعر ـ که ظاهرآ حسانبن ثابت است ـ در زمان خود پیغمبر درست گفته است : له همم لا منتهی لکبارها و همته الصغری اجل من الدهر26 بنابراین، در دیدگاه دینی برای حرکت در مسیر تربیت صحیح باید قصد قوی و اراده جدی داشت تا هم بتوان استعداد ذاتی و حس نیاز درونی را به فعلیت درآورد و هم قدرت رویارویی با مشکلات و معضلات راه را فراهم کرد؛ چراکه از دو عامل اول و دوم (که از آنها سخن به میان آمد)، نمیتوان انتظار مقابله با شرایط بیرونی را داشت."