چکیده:
محقق حلی که او را در این نوشتار، محقق اول میخوانیم با محقق کرکی که او
را محقق ثانی مینامیم، در ضمان کالای قیمی مقبوض به عقد فاسد اختلاف دارند. محقق
اول دریافت کننده کالا را مسئول پرداخت قیمت آن بر مبنای روز دریافت(یوم
القبض)میداند، در حالی که محقق ثانی پرداخت قیمت آن را در روز تلف(یوم التلف)وظیفه
قابض میشناسد.محقق اول وقت تعلق خطاب را که بر اساس آن میتوان قابض را مسئول و
ضامن کالا محسوب کرد همان روز قبض میداند و به«صحیحه ابی ولاد»استناد میکند.ولی
محقق ثانی وقت انتقال ضمان از عین به قیمت را«یوم التلف»دانست و مازاد بر قیمت روز
تلف را طبق«اصل برائت»رد کرده است.بعضی از فقیهان به روایات باب عتق و رهن نیز به
عنوان دلایل نظریه«یوم التلف»استناد کرده اند.
خلاصه ماشینی:
"آیة الله خویی میگوید: «هر چند صحیحه ابی ولاد درباره مغصوب است، ولی چنانچه استدلال درباره آن بر ضمان قیمت مغصوب، بر اساس«یوم الغصب»باشد، با تکیه بر اولویت قطعی میتوان گفت ضمان مقبوض به عقد فاسد هم مبتنی بر قیمت یوم القبض است، چرا که قیمت کالای تلف شده در روز اداء، گاهی بیشتر از قیمت آن در روز قبض است.
قیمة البغل یوم اکتری-شیخ انصاری علاوه بر فقره مزبور«قیمة بغل یوم خالفته»به نکته دیگری از روایت نیز، استدلال کرده که عبارت است از«شهادت شهود بر قیمت استر در روز کرایه» وقتی راوی درباره مسؤولیت خود در قبال عیب و نقص استر که در دست او حادث شده باشد میپرسد، امام صادق علیه السلام پرداخت تفاوت قیمت صحیح و معیوب را وظیفه او اعلام میکند.
جواب نقضی: هر چند جواب حلی به اشکال فوق، از سوی محقق داده نشده، اما به نظر نگارنده یک جواب نقضی برای آن میتوان یافت و آن اینکه اگر بر عکس فرض فوق، اتومبیل خریداری شده تنزل قیمت پیدا میکرد و به نیم میلیون تومان میرسید، باز هم مشتری مکلف به پرداخت همان نیم میلیون بود(قیمت یوم التلف)و در اینجا بایع متضرر میشد.
4. جمعبندی و نتیجهگیری محقق اول، دلیل خود را بر ضمان«یوم القبض»، وقت تعلق خطاب(مسؤولیت پذیری مشتری نسبت به کالای مقبوض)و نیز صحیحه ابوولاد قرار داده است(که قیمت استر تلف شده را در روز مخالفت، مبنای محاسبه قرار داد).
) به نظر میرسد دیدگاه دوم(یوم التلف)از منطق و استدلال محکمتری برخوردار باشد زیرا هر چند تعلق خطاب، در روز قبض کالا بوده ولی این خطاب، راجع به رد عین بوده است و همان طور که محقق ثانی متذکر شده، انتقال این مسؤولیت از عین به قیمت، در روز تلف صورت گرفته است."