خلاصه ماشینی:
بررسی علت یا علل گرایش ایرانیان به فرهنگنویسی به زبان عربی و فارسی،مجالی دیگر میخواهد؛امّا به اختصار میتوان اشاره کرد که تا اوایل قرن یازدهم کتابی در دست فرهنگنویسان ایران و هند بوده است که فرهنگنویسان از آن به«رسالهء ابو حفص سعدی»یا«فرهنگ ابو حفص سغدی»یاد کردهاند و کسانی مانند جمال الدین حسین بن فخر الدین حسن انجو در فرهنگ جهانگیری(1005)و محمد قاسم بن حاج محمد سروری کاشانی در مجمع الفرس(1008)از آن مطالبی را نقل کردهاند.
از دیگر کسانی که در لغت و تدوین فرهنگ از آنها یاد کردهاند،قطران تبریزی است که حاجی خلیفه در کشف الظنون،کتاب او را با عنوان«تفاسیر فی لغة الفرس»ضبط کرده است.
پس از آن باید از شرفنامه احمد منیری یا فرهنگ ابراهیمی(878)یاد کرد؛از مهمترین فرهنگهای دیگر علاوه بر«فرهنگ جهانگیری»و«مجمع الفرس»باید از«سرمهء سلیمانی»تألیف تقی اوحدی،«صحاح الادویه»از حسین انصاری و«برهان قاطع»اثر محمد حسین بن خلف تبریزی که مکرر مورد تقلید دیگران قرار گرفته و«فرهنگ رشیدی»تألیف عبد الرشید عبد الغفور الحسینی المدنی،«انجمن آرا»از رضا قلی خان هدایت،«آنندارج»از محمد پادشاه و«فرهنگ ناظم الاطباء»اثر دکتر میرزا علی اکبر خان نفیسی و جز آنها یاد کرد.