چکیده:
تقدیم و تأخیر اجزای جمله، تکرار، حذف، ایجاز، اطناب، حسن انتخاب کلمات، التفات
و تغییر زبان به اقتضای حال و مقام، پارهای از شگردهای زبانی خاص است که در سطح
زبانی آثار فارسی احمد غزالی موجب برجستهسازی و آشناییزدایی شده است.این
برجستهسازی و آشناییزدایی بعضی از مواقع ناشی از حالت اتوماتیکی (1) زبان یا به
بیان دیگر تحت تأثیر ویژگی سبکی زبان آن دوره است که ارزش هنری چندانی ندارد، اما
موارد مختلفی تنها به قصد جلب توجه خواننده نسبت به موضوعی بوده که مورد تأکید
نویسنده است.اینگونه از موارد را که هدف نویسنده از ایجاد برجستهسازی در زبان
ربودن خواننده از حال و هوای روحی خود و مطابق کردن توجه وی با زاویهای که
خود(نویسنده)به موضوع نگریسته است فرمالیستها به عنوان آشناییزدایی و برجستهسازی
در زبان و ادبی کردن آن به منظور همفکری و همگامی خواننده با نویسنده میشمارند (2)
خلاصه ماشینی:
"(وصیت:285)11-نتیجهگیری و تحلیل تقدیم و تأخیر اجزای جمله در آثار فارسی احمد غزالی بیشتر به لحاظ ویژگی آن عصر است اما این ویژگی سبکی از آنجا که امروزه، نامأنوس است خواننده را به سطح زبانی اثر متوجه میکند ولی مواردی هم به چشم میخورد که تقدیم و تأخیرهای اجزای جمله به قصد برجستهسازی زبان و شاعرانه کردن آن برای غافلگیر کردن خواننده انجام گرفته است.
اما به طور کلی میتوان گفت:تقدیم و تأخیر اجزای جمله در بحر الحقیقه بیشتر از نوع ویژگی سبکی و اتوماتیکی زبان نوشتاری آن عصر است ولی در دیگر آثار بویژه سوانح موارد برجستهسازی زبان و شاعرانه کردن به همراه نوعی موسیقی خاص به منظور جلب توجه خواننده و نمایاندن تأکید و علاقه نویسنده بر موضوع در آثار فارسی احمد غزالی بیش از همه در سوانح به چشم میخورد، برخی از این موارد از نظر شاعرانه کردن زبان با بهترین نمونههای شعر سپید روزگار ما پهلو میزند.
برای مثال در بحر الحقیقه، رسالة الطیور و سوانح چون موضوع آنها شرح مراتب سلوک توسط عارف است لحن سخن کاملا فنی و علمی است و نشانی از ابراز عواطف خصوصی در آنها دیده نمیشود، ولی سبک نگارش غزالی در رساله عینیه و نامهها و رساله وصیت از گونهای دیگر است، در این آثار به دلیل اینکه موضوع آنها پند و اندرز غزالی به مریدان و دوستانش است، لحن سخن نرم و دور از تکلف و پیچش است، این موضوع را میتوان از عوامل تمایز زبانی در آثار مختلف احمد غزالی دانست که بدین وسیله توجه خواننده را به زبان اثر متوجه میگرداند."