خلاصه ماشینی:
این شهر تقریباً در مرکز خراسان بزرگ و در مسیر شاهراهی بزرگ که از بغداد شروع و به مرو و هرات ختم میشده قرار داشته و در حقیقت در چهارراه اقوام مختلف واقع بوده است و جادّه معروف ابریشم (1) که از «سیانک» پایتخت چین قدیم آغاز و به رُم ختم میشده از مدخل سرخس وارد ایران کنونی میگردیده است و منازلی مانند رباط شرف و رباط ماهی که در این منطقه و بر کنار این جادّه اقتصادی بینالمللی به منظور رفاه مسافران ساخته شده بوده به صورت نیمه ویرانی و یا ویرانه هنوز برجای مانده است.
11 مقدسی در قرن چهارم هجری سرخس را پناهگاه نیشابور، دروازه خراسان و شهری بزرگ و بسیار آباد و پرنعمت توصیف کرده که به سبب واقع شدن در مسیر جاده ابریشم هیچ گاه روی کمیابی به خود ندیده از لحاظ تقسیمات کشوری چنان آباد و پر جنب و جوش به نظرش آمده که در شک افتاده آیا آن را استان بخواند یا ناحیه و نیز مرکزش را شهر بگوید یا قصبه و گفته است: «سرخس شهری بزرگ و آبادان و نامبردار است، اگر توابعی از شهر و روستا مانند طیران میداشت، آن را خوره (استان) یا ناحیه میخواندم و به مرودرود و نسا و ابیوردش میافزودم زیرا که در میان خراسان جا دارد و ربع بزرگ آن است، همه راهها به آن میپیوندد از ابواحمد شنیدم که میگفت هیچ چیز در سرزمین ما کمیاب نمیشود، زیرا هر گاه راه کاروانها از یکسو بریده شود از سوی دیگر میآیند ما نمیتوانیم آن را به مرو وابسته بدانیم که خود شهری گرانمایه است و پیرانی بزرگ از آن برخاستهاند.