چکیده:
مبحث علم حضوری، در تفکر فلسفی اسلامی بعد از مواجهة جدی آن با فلسفة غرب در قرن بیستم، اهمیت مضاعفی یافت. دلیل اهمیت آن، رویکرد جدیدی میباشد که در حیطة معرفتشناسی، این نوع از علم در اختیار فیلسوفان اسلامی قرار میدهد. با بهرهگیری از این علم، برای فیلسوفان اسلامی، هم امکان اثبات اعتبار فلسفه به معنای مابعدالطبیعه فراهم شده است؛ و هم قادر به دفاع از رویکرد رئالیستی در علم شدهاند. یکی از اقسام علم حضوری که تا به حال، کمتر مورد توجه اندیشمندان این رشته قرار گرفته، علم حضوری نفس به بدن است. با این وجود، با توجه به مبانی ملاصدرا در علم النفس، باید این قسم از اقسام علم حضوری را از مسلمات فلسفة صدرائی به حساب آورد. در این مقاله، کوشش شده است تا با استفاده از علم حضوری نفس به بدن، امکان اثبات عالم خارج به لحاظ فلسفی، یعنی خروج از ایدئالیسم مطلق، نشان داده شود. بدین منظور، در ابتدا به توضیح و اثبات علم حضوری نفس به بدن در نزد ملاصدرا پرداخته و سپس اقسام ایدئالیسم نیز اجمالا مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"de دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تهران مقدمه به نظر میرسد، فیلسوفان صدرایی، بالأخص خود ملاصدرا، علم حضوری نفس به بدن را کاملا قبول دارند؛ و حتی شیخ اشراق نیز در آثار خود، به آن اشاره میکند (نک: سهروردی، 1380، ج2، ص485).
وی، در مبحث اثبات تجرد نفس، بر اساس علم حضوری نفس به خود، اشکالی را مطرح میکند؛ اگر قرار باشد که علم حضوری نفس به ذات غیر جسمانی باشد، گفتار انسان مبنی بر این که «من در جایی وارد میشوم و از جایی خارج میشوم» چه معنایی دارد؟ او، در جواب میگوید: «أن الذی (هو النفس) لیس بجسم متحد بالبدن نوعا من الاتحاد الحقیقی فیدرک ذاته و یدرک بقوة اخری بدنیة حکایة الامر المعقول من ذواتنا بحیث یعم المتخیل من ذواتنا ما نعقله منها، کما یعم المتخیل من کل امر الامر المعقول منه.
دلایل اثبات علم حضوری نفس به بدن ملاصدرا هیچ سر فصلی تحت این عنوان را در کتب خود ذکر نکرده است، ولی به نظر میرسد که برای اثبات این مدعا، دلائلی چند از عبارات وی قابل استخراج است.
آیا برداشت عرفی واقعا منحصر به ماهیات است یا علاوه بر آن، ادراک آثار را هم شامل میشود؟ از اینجا معلوم میشود که ما صرفا ماهیات من حیث هی را ادراک نمیکنیم، بلکه این واقعیت را هم درک میکنیم که ماهیت ادراک شده دارای اثر است؛ یعنی عینیت دارد؛ یعنی وجود دارد.
البته با بهرهمندی از مبانی ملاصدرا در نفسشناسی، میتوان گفت که خروج از ایدئالیسم، ناشی از علم حضوری نفس به ذات میباشد؛ چون نفس وقتی به بدن عالم باشد، در واقع خود را شناخته است؛ چرا که بدن، مرتبهای از نفس است."