چکیده:
در این مقاله ابتدا اشارهای مختصر به شرایط سیاسی،اجتماعی و ناآرامیهای دوره خلافت هارون،امین و مأمون شده،پس از آن بستر و زمینهای که موجب شد علویان در سالهای نخست خلافت مأمون در عراق،حجاز و یمن قیام کنند،بیان گردیده است.همچنین چگونگی قیامهای ابن طباطبا،محمد دیباج و ابراهیم بن موس کاظم،که پیش از ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع)بوده است،مطرح شده و با اشارهای گذرا به چگونگی ولایتعهدی امام رضا(ع)انگیزهای مأمون از این کار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.در این جا نویسنده در صدد اثبات این نکته است که انگیزه مأمون و فضل بن سهل از ولایتعهدی،بهرهبرداری و تحقق آرمانهایشان بوده است. مأمون در صدد بود با ایجاد تفرقه در میان علویان،قیامهای علوی را سرکوب کند و فضل بن سهل،که رؤیای استقلال ایران را در سر داشت،در صدد بود با استفاده از شرایطی که به دنبال کشته شدن امین بوجود آمده بود،منظور خود را عملی سازد.در پایان مقاله نیز،تأثیر ولایتعهدی امام رضا(ع)بر قیامهای علوی کوفه،حجاز، یمن و چگونگی غلبه مأمون بر فرمانروایان علوی و رابطه عولویان و مأمون بعد از شهادت امام رضا(ع)،مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"پیروزی مأمون بر برادرش امین با همکاری ایرانیها،که به تشیع تمایل داشتند،و قدرت یافتن فضل بن سهل و ظاهر ذو الیمینین که تمایلات شیعی داشتند و ناآرامیهای سیاسی در شرق و غرب خلافت علویان را به قیام علیه مأمون تشویق کرد و پیش از ولایتعهدی علی بن موسی الرضا(ع)در مدت حدود سه سال چند قیام علوی به شرح زیر در حجاز،یمن و عراق روی داد: قیام ابن طباطبا در جمادی الاخر سال 991 هجری،ابو عبد الله محمد بن ابراهیم بن اسماعیل مشهور به ابن طباطبا در کوفه قیام کرد.
تعدادی از سرداران و نیروهای نظامی که قبلا از اطاعت مأمون خارج شده بودند و با ابراهیم بن مهدی به عنوان خلیفه بیعت کرده بودند،در کنار علی بن محمد بن جعفر صادق قرار گرفتند و جنگ میان مخالفان و موافقان ولایتعهدی امام رضا(ع)در کوفه ادامه یافت و شهر ویران شد و هر یک از دو گروه که بر اموال دیگری دست مییافت،آن را به آتش میکشید.
2 مأمون علاوه بر آن که توانست بر شیعیان کوفه غلبه یابد،برای آرام کردن قلمرو خلافت و غلبه بر مشکلات سیاسی به شرح زیر از ولایتعهدی امام رضا(ع) بهرهبرداری کرد: -مأمون در صدد برآمد ابراهیم بن موسی کاظم را که رهبری قیام مردم مکه را به عهده داشت و ولایتعهدی امام را پذیرفته بود و مأمون او را به طور موقت در سمت خود تأیید کرده بود،از مکه دور کند."