چکیده:
حوزههای علمیه سیر تاریخی به پهنای تاریخ اسلام دارد؛زیرا پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم از آغاز ظهور اسلام و بعثت،توجه زیادی به علم آموزی نمودند و در دوره دعوت پنهانی خود،خانه ارقم بن ارقم را محل آموزش آموزههای دینی قرار دادند.
هجرت تاریخساز پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم به مدینه زمینه تشکیل حکومت اسلامی را فراهم آورده و با ساخت مسجد نبوی صلی الله علیه و اله و سلم این مکان جایی برای گرد آمدن صحابه و یاران پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و آموزشهای اسلامی گردید به طوری که کرسی درس بزرگان در این مسجد قرار داشت.با گسترش فتوحات اسلامی و فتح سرزمینهای جدید مکانهای آموزش نیز گسترش یافت و شهرهای مکه،مدینه،کوفه،بصره،بغداد و خراسان،محلی برای تدریس علما و فقها شد.با تأسیس دار العلم و بیت الحکمه در دوره عباسیان زمینه برای رشد تمدن اسلامی فراهم شد و هم چنین حوزه علمیه نجف توسط شیخ طوسی تأسیس شد که این حوزه مکانی برای تدریس فقه شیعه گردید و یکی از تأثیرگذارترین حوزههای علمیه در تاریخ به حساب میآید.
در سدههای اخیر حوزههای علمیه در شهرهای مختلف به وجود آمد که تأثیر بسیار زیادی بر تمدن اسلامی داشتهاند.در این زمینه میتوان به حوزههای علمیه خراسان،قم،ری،اصفهان،شیراز و غیره اشاره نمود.
خلاصه ماشینی:
"با تأسیس دار العلم و بیت الحکمه در دوره عباسیان زمینه برای رشد تمدن اسلامی فراهم شد و هم چنین حوزه علمیه نجف توسط شیخ طوسی تأسیس شد که این حوزه مکانی برای تدریس فقه شیعه گردید و یکی از تأثیرگذارترین حوزههای علمیه در تاریخ به حساب میآید.
شیخ مفید از برجستهترین شاگردان شیخ صدوق و ابن جنید بود وی با نوشتن دویست اثر علمی در رشتههای مختلف علوم اسلامی،تأثیر فراوانی بر شکوفایی تمدن اسلامی داشت1رهبری این حوزه پس از شیخ مفید بر عهده سید مرتضی بود.
2 دوره جدید شکوفایی حوزه قم با حضور آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری رحمه الله شروع شد که سهم بسیار بزرگی در احیای تمدن اسلامی دارد؛به گونهای که هم اکنون هیچ حوزهای در جهان تشیع به عظمت آن نمیرسد و هزاران دانشمند و طالب علم از سراسر جهان،در آن به تعلیم،و تدریس و تحقیق مشغول هستند.
چون امام رضا علیه السلام به خراسان قدم نهادند،فصلی تاره بر دفتر علم و فرهنگ شیعه رقم خورد؛زیرا آن حضرت با بیان معارف اسلامی و بر پایی مناظرات علمی و املای حدیث،به تربیت دانشمندان برجستهای پرداختند که از آن جمله میتوان به افرادی مانند:فضل بن شاذان نیشابوری(م 260 ق)،ابو الحسن سوسنجردی،محمد بن احمد بن حماد مروزی،اباصلت مروی،ریان بن صلت اشعری،اشاره کرد.
2به نظر میرسد که مشهد دست کم از قرن چهارم قمری،دارای حوزه علمیه شیعی بوده است؛زیرا شیخ صدوق(م 381 ق) مدتی در کنار بارگاه ملکوتی امام رضا علیه السلام حدیث املا میکرد و به تدریس علوم اسلامی مشغول بود."