چکیده:
در تاریخ ایران بعد از اسلام،بااطمینان تمام میتوان دوران حکومت سامانیان را عصر زرین حیات سیاسی،اجتماعی و فرهنگی ایرانیان دانست.با این حال در عهد آن سلسلهی نیکنام و فرهنگ گستر و در زوگاری که تمدن ایرانی-اسلامی در اوج شکوفایی خویش بود،از حضور مؤثر و فعال زنان در عرصههای گوناگون سیاسی،اجتماعی و فرهنگی،چندان اثری دیده نمیشود.هرچند انزوای زنان در جامعهی متعالی عهد سامانیان خود به تنهایی شگفتآور است.اما هنگامی که بر نقش بارز سیاسی و اجتماعی زنان در خاستگاه سامانیان،فرارود(ماوراء النهر)،قبل از ظهور آن سلسله آگاهی مییابیم،این شگفتی با تأسف همراه میگردد.در این مقاله با استناد به اطلاعاتی نمونهوار از پایگاه ارزشمند سیاسی و اجتماعی زنان فرارود در ادوار قبل از تشکیل سلسلهی سامانی سخن به میان آمده است.همچنین.با توجه به اطلاعات موجود،نقش زنان در مسائل سیاسی،اجتماعی و فرهنگی عهد سامانیان مورد بررسی قرار گرفته است.متأسفانه،از مقایسهی منزلت زنان فرارود پیش از تشکیل حکومت سامانی و موقعیت آنان در دوران زمامداری آن سلسله،به سیر قهقرایی شأن سیاسی و اجتماعی زنان پیمیبریم. علت انزوای نامطلوب سیاسی و اجتماعی زنان در عهد سامانیان از موضوعات مهمی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"(همان:52) باتوجه به آنچه گفته شد،به صورتی یأسآور شاهدیم که زنان در قلمرو سامانیان حتی در مقایسه با زنانی که در ممالک دیگر سلسلههای هم عصر سامانیان میزیستند،از نقش سیاسی و اجتماعی محدودتری برخوردار بودند؛به عنوان مثال،باید به این نکته توجه کرد که مقارن با آخرین سالهای حکومت سامانیان،سیده(شیرین باوندی)،همسر قدرتمند فخر الدوله بویهی، بعد از مرگ شوهر خویش در سال 387 هـ.
موقعیت سیاسی و اجتماعی زنان فرارود پیش از حکومت سامانیان با آنکه براساس نوشتهی کتاب تاریخ بخارا میدانیم که در دوران قبل از اسلام«به سغد زنی پادشاه بوده است».
(ناجی،1378:318-316)علل تنزل پایگاه سیاسی و اجتماعی زنان در عهد سامانیان اکنون با شناخت و مقایسه موقعیت سیاسی و اجتماعی زنان در فرارود قبل از تشکیل حکومت سامانی و نیز جایگاه آنان در جامعهی عهد سامانیان،سؤال اساسی این است که چرا در روزگار سامانیان زنان از پایگاه سیاسی و اجتماعی درخور شأن خویش برخوردار نبودند؟ در پاسخ به این سؤال در ابتدا باید این موضوع را یادآوری نمود که مذهب رسمی در فرارود در عهد سامانیان مذهب ابو حنیفه بود.
اما بدون تردید،تفکری که به دور از حقیقت،از آیات قرانی مربوط به حجاب،پوشیدگی رفتار زنان را مطلوب مییافت و تعصبی که برای رعایت پوشیدگی زنان تا سرحد امکان از ظهور آنان در اجتماع پیشگیری مینمود،مانع حضور پررنگ زنان در عرصه گوناگون از جمله در فعالیتهای سیاسی،اجتماعی و علمی میشد و حاصل این امر،دنیای سخت مردانهی عهد سامانی بود."