چکیده:
بیژن ، پسر گیوو فرزندزاده ی رستم دستان ، یکی از پهلوانان نامـدار ایـران اسـت .گذشته ازشاه نامه ی فردوسی، در بسیاری از منظومه های حماسـی دیگـر نیـز بـه هنرنماییهای بیژن اشاره شده است ؛ آن چنان کـه مـی تـوان گفـت بیـژن یکـی از چهره های بی باک و متهور روایت هـای حماسـی ایـران اسـت . اهمیـت بیـژن در منظومه های حماسی ایران آن چنان است که در یکی از منظومه ها، اژدهاکشی نیـز بدو نسبت داده اند و این دلاوری بیژن سبب آن می شود که او را یکی از پهلوانـان اژدرکش روایات حماسی ایران به شمار آوریم . با ایـن حـال ، منظومـه ای مسـتقل درباره ی پهلوانی های بیژن بر جای نمانده است ؛ تنها منظومه ی بیژن نامه به دست ما رسیده که آن نیز بنابر باور برخی پژوهشگران ، انتحالی از داستان بیـژن و منیـژه ی شاه نامه ی فردوسی است و نوآوری ندارد. این مقاله شـامل دو بخـش اسـت : در بخش نخست ، عمده ترین پهلوانی های بیژن را در روایت های حماسی ایران نشـان میدهیم و چهره و شخصیت او را در این روایت ها بررسی می کنیم . در بخش دوم ، به بخش های برافزوده ی منظومه ی بیژن نامه نگاهی مـی انـدازیم ، سـپس نکـاتی را درباره ی گوینده ی بیژن نامه و زمان سرایش این منظومه ، یادآورمی شویم .
خلاصه ماشینی:
"داستان های این بخش درست ازآن سنخ داستان هایی است که عطایی در بیتی درباره ی خود به آن ها اشاره می کند: کــــه با دیـــــوو جـــادو بود کار او ز افـــسانه گــــــرم است بـــــازار او» (کوسج ، ١٣٨٧: بیست ونه ) اکنون باید به بخش های برافزوده به داستان بیژن و منیژه که پیش تر آوردیم ،نگاهی اندازیم : دو روایت «توطئه ی گرگین علیـه بیـژن »و «نبـرد رسـتم بـا پسـر اکـوان دیـو»، چنان که متذکر شدیم در برخی دست نـویس هـای شـاه نامـه در قـرن هشـتم وارد شـده ؛ بنابراین زمان سرایش این دو روایت ، سده ی هشتم ویا چنـدی پـیش از آن دوره بـوده است .
درباره ی دو بخش دیگر یعنی «بازگشت رستم به ایران و دیدار فریگیس با منیـژه » و«ستایش کی خسروو یادکرد ایزدان » نیز نمی توان نظر قطعـی داد کـه آیـا سـروده ی شاعر بیژن نامه است و یا همانند دو روایت دیگر، در برخی دست نـویس هـای شـاه نامـه بوده است ؛ اما امروز از آن آگاهی نداریم .
دوم ،شاید گوینده ی بیژن نامه ، عطایی شاعر برزونامه ی جدیدنیست ؛ بلکه یکـی از شـاعران گمنـام سده های ششم و یا هفتم بود کـه بـه انتحـال بیـژن و منیـژه دسـت زده ؛سـپس اشـعار برافزوده ی او،وارد برخی دست نویس های شاه نامه متعلق به قرن هشتم شده و چـه بسـا که بخش های ستایش ایزدان و دیدار فریگیس و منیژه نیز سـروده ی اواسـت ."