چکیده:
قدمت تمدنی خوزستان و زمینههای علمی و فرهنگی آن،مسبوق و مربوط به توانمندیهای طبیعی(آب،خاک،رطوبت...)و انسانی(امنیت،مرکزیت،...)در منطقه بوده،موجودیت سمبلیک و عینی آن،پیدایش شهر دانشگاهی جندی شاپور در عصر ساسانی است که قرنها موجد و موجب گسترش مرزهای دانش،ارتباطات فرهنگی ملی،منطقهای و آشناییها، گفتگوها و بازدهیهای علمی و تمدنی بوده،با گذشت زمان و تغییر شرایط طبیعی،محیطی و تحولات انسانی،سیاسی زمینههای پیدایش این مجموعهء علمی و فرهنگی دگرگون و نهایتا شهر دانشگاهی معروف و مطرح جندی شاپور،افت یافته سات و انوار آن افول،و درستتر اینکه از جایی دیگر سر برآورده است.اصل مقاله که اطلاعات آن اسنادی میدانی(و در واقع نیمه تجربی)است،به روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است.این مقاله ابتدا بستر پیدایش این پدیدههای تاریخی-جغرافیایی را یادآوری،سپس زمینههای انحطاط و آشفتگی محیطی را که منجر به افت و فرود جندی شاپور شده گوشزد نموده است.
خلاصه ماشینی:
")،نیز تحولات سیاسی اجتماعی مخصوصا مذهبی(پیدایش اسلام و سقوط حکومت در ایران و پایگیری دولت مقتدر جدید در همسایگی)،پدیدهی آشنای جابهجایی تمدنها مطرح شده،عملا شهر جندی شاپور رو به ضعف و افول گذاشت؛و در واقع مقابل رقیب تازه نفس(بغداد با آن همه پشتوانههای سیاسی،مذهبی و نیز مطلوبیتهای محیطی)تاب مقاومت نداشت.
بنابراین در نتیجۀ بخشی تغییرات محیطی و مخصوصا کم شدن استعداد زمین و نیز تحولات انسانی؛ یعنی سقوط حکومت ساسانی و ضعف و نابودی دولت در ایران و برعکس قدرتیابی مادی و معنوی اسلام و انتقال مرکزیت سیاسی،نظامی و فرهنگی به دمشق و مخصوصا بغداد،شهر جندی شاپور و دانشگاه آن،هرچند تا مدتها برپا و استوار بود،ولی چون فاقد پشتوانههای مالی و سیاسی اولیه گردید،بنابراین رو به رکود رفته به مرور جمعیت عمومی آن به نفع شهرهای دزفول و مخصوصا شوشتر و غیره کاهش یافت و خواص علمی و دانشمندان آن نیز به بغداد نقل مکان کردند.
قبر یعقوب لیث صفاری در آنجاست؛و او که این شهر را مرکز دولت خود قرار داد،سال 256 هم در آنجا مرد»(لسترنج، 1367،ص 256)نویسندۀ کتاب تاریخ پزشکی ایران نقل میکند:پزشکان جندی شاپور در دورۀ منصور عباسی به بغداد رفتند و آخرین رئیس آن،به نام جندی شاپور پسر سهل،در سال 255 هجری درگذشت.
مدتی پیش از تأسیس بیت الحکمۀ بغداد،پزشکان جندی شاپور هرچند موجبات رکود تدریجی و سرانجام تعطیل این تنها مرکز علمی و تحقیقی بازمانده از ایران پیش از اسلام را فراهم ساخت،در عوض در تأسیس بیمارستان رشیدی و عضدی بغداد و دیگر بیمارستانهایی که در بلاد اسلامی بنیاد گردید و نیز انتقال طب و فلسفۀ یونانی و هندی و ایرانی به معارف اسلامی تأثیر قابل ملاحظهای داشت»."