چکیده:
آگاهی از روش تفسیر معصوام-بهویژه امام صادق علیه السلام بنیانگذار مکتب جعفری-نهتنها ما را به سوی استفاده صحیح و روشمند از قرآن رهنمود ساخته،بلکه به ما مینمایاند که امام چه موقع از این روشها بهره بردهاند.ضرورت پرداختن به این موضوع وقتی دوچندان مینماید که بدانیم روایات فراوانی از این امام در مصادر تفسیری اهل سنت انعکاس یافته و مفسران عامیمذهب به نقل آنها همت گماشتهاند. در این مقاله ابتدا روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در منابع تفسیری اهل سنت را پیجویی و استخراج نموده،آنگاه با تتبع در آنها روشهای به کار رفته از سوی امام را در تفسیر قرآن-نه تأویل آن- مشخص نموده و چنین نتیجه گرفتهایم که:صادق آل محمد صلی الله علیه و اله در سخنان گوهربار خود،بسته به ظرفیت شنونده و فضای حاکم،با روشهای گوناگونی قرآن را تفسیر و تبیین نمودهاند. آن حضرت گاه معنای لغوی واژگان را بیان نموده و گاه با بیان مصداق یا جری و تطبیق،پرده از ابهام آن برداشتهاند.ایشان در پارهای از موارد با تمثیلی زیبا مشکلترین مطالب را با زبانی ساده بیان میکنند.و اینهمه غیر از مصداقهای باطنی است که اما در برخی موارد ارائه کرده،به تأویل آیه میپردازند.
Knowledge about the exegetical methods of the Infallible Imams – especially Imam al-Ṣadiq (A.S.)، the founder of Ja‘fari School of Law – has not only guided us toward correct and systematic use of the Qur’an، but also shows us when the Imam has employed such methods.
In this article، first the exegetical traditions of Imam al-Ṣadiq (A.S.) in Sunni exegetical sources have been explored and extracted، then with a close study of them and the methods used by the Imam in the Qur’an interpretation – rather than its ta’wil – it has been clarified and included that the Imam has interpreted and elucidated the Qur’an with different methods، depending on the capacity of the listeners and the dominant atmosphere. In some instances، he would interpret the most difficult issues with the most beautiful analogies and in the simplest language. All this is apart from the esoteric instances in which the Imam has given an allegorical interpretation (ta’wil) of a specific Qur’anic verse.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله ابتدا روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در منابع تفسیری اهل سنت را پیجویی و استخراج نموده،آنگاه با تتبع در آنها روشهای به کار رفته از سوی امام را در تفسیر قرآن-نه تأویل آن- مشخص نموده و چنین نتیجه گرفتهایم که:صادق آل محمد صلی الله علیه و اله در سخنان گوهربار خود،بسته به ظرفیت شنونده و فضای حاکم،با روشهای گوناگونی قرآن را تفسیر و تبیین نمودهاند.
شهرستانی از مفسران اهل سنت، طریق امام صادق علیه السلام را در تفسیر طریق سلامت و علم ایشان را علم الهی میداند1و میگوید:خداوند با کتابش قرآن بر بندگانش تجلی میکند و این را از کلمات جعفر بن محمد الصادق میتوان فهمید.
در مناقب خوارزمی ذیل آیه ممن خلقنا امة یهدون بالحق و به یعدلون (اعراف181/)روایت شده:امام جعفر صادق علیه السلام از پدران خود از علی رضی الله عنهم آورد،رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمود:ای علی مثل تو مثل عیسی بن مریم است که آنها سه فرقه شدند: گروهی مؤمن،که آنها حواریون بودند.
3-تفسیر ادبی در برخی روایات امام صادق علیه السلام دیده میشود که ایشان گاه کلام و برداشت خود را به قاعدهای از قواعد ادبیات عرب مستند میسازند و گاه در ضمن بیان تفسیر،نکات ادبی را یادآور میشوند؛به عنوان نمونه از آن حضرت دربارهء تفسیر آیه ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون (آل عمران95/)سؤال شد، ایشان فرمود:معنایش این است که مثل عیسی در خلق همچون مثل آدم است که هر دو از غیر پدر به وجود آمدند.