چکیده:
یکی از نظیرهگوییهای مثنوی معنوی،مثنوی طاقدیس،اثر ملا احمد نراقی و از آثار مربوط به دورهء بازگشت ادبی است. این اثر به وزن و شیوهء مثنوی معنوی سروده شده و دارای 56 داستان و 65101 بیت است.در این مقاله،نویسندگان ضمن بررسی مجموعهء داستانهای شصت و پنج گانهء این مثنوی،سعی میکنند ارزش و اهمیت آن را نشان دهند و در ادامه،با توجه به شگردهای داستان سرایی مولوی،میزان تأثر آن را از اندیشه و جهانبینی مولوی بررسی و تحلیل کنند.
خلاصه ماشینی:
این اثر به وزن و شیوهء مثنوی معنوی سروده شده و دارای 56 داستان و 65101 بیت است.
مثنوی طاقدیس به تقلید از مثنوی مولانا سروده شده است و با آنکه برخی آن را«دفتر هفتم مثنوی معنوی»نامیدهاند(میری،نگاهی به آثار علمی-فرهنگی ملا احمد نراقی)،به دلایلی تاکنون مهجور مانده و آنچنانکه شایسته است،مورد توجه قرار نگرفته است.
طاقدیس بیش از 01 بار در ایران و هندوستان چاپ گردیده؛اما استفاده از احادث شیعی و حکایات مربوط به ائمه(ع)،شباهتهای بسیار و گاهی افراطی به مثنوی معنوی،از جملهء موانع شهرت این اثر بر سر قلمها و زبانها بوده است؛زیرا هماره«پایه»،«پیرو»را در محاق فراموشی و غفلت قرار میدهد.
ملا احمد در طاقدیس در پارهای از موارد،چندان به مراعات آرایشهای لفظی و کلامی و رعایت قافیه پایبند نیست: هان و هان ای پادشه،هشیار باش وقت خوابت میرسد،هشیار باش(همان:633) همچنین بسیاری از ابیات در طاقدیس متأثّر از آیات(همان:45) و روایات شیعی(همان:18)است.
همچنین در طاقدیس برخی از داستانها به شیوهء منطق الطیر و مثنوی معنوی،به صورت رمزی سروده شده است؛به عنوان نمونه، در داستان«طوطی و شاه»،«طوطی»رمز روح انسان،«جزیره»رمز جهان،«پیر دانا»رمز عقل انسان و«بومها»رمز هوا و هوس هستند.
نکتهء درخور تأمل دیگر در مثنوی طاقدیس،این است که به رغم اینکه در جایجای طاقدیس تقلید از مثنوی مولانا دیده میشود و ملا احمد در آثار دیگر خود نیز از این کتاب بهره گرفته است،در یک مورد، ضمن بحثی دربارهء«فرق میان عقل و ادراک»،به مولوی معترض شده و با عصبانیت به او میتازد.
تعداد 51 داستان طاقدیس بهطور مشابه در مثنوی معنوی آمده است.