چکیده:
چهار عنصر طبیعی آب،آتش،هوا و خاک در آیین کهن ایرانیان باستان مقدس میباشند.مهر تقدس بر یک پدیده طبیعی،حکایت از حضوری اساسی و بنیادین در ذهن و باورهای انسان دارد.آب در این میان هم پاک و مطهر و هم پاککننده است.و بنابراین تنها در چارچوب یک سرزمین محدود و محصور نشده است و در همهی فرهنگها دارای جایگاهی اعتقادی و باورپذیر است.
جایگاه برجسته آب در ایران باستان در شکل معابد تجلی کالبدی یافته است.آناهیتا-ایزد بانوی آب-در سراسر ایران کهن،فرشته پاکی و طهارت میباشد.علاوه بر اساطیر مذهبی در دوران باستان، آب در واقعهی عاشورا و قبل از آن به عنوان مهریه دختر پیامبر خاتم (ص)،در ذهن مردم ایران،ماندگار و جاویدان شده است.کنکاوی در جستوجوی ریشههای باورهای گذشته و ارتباط آن با اعتقادات امروزین،این فرصت را ایجاد نمود تا به معرفی معابد آب پرداخته شود. معبد آناهیتا در کنگاور،بیشاپور و تخت سلیمان در سیر پژوهش مورد مداقه قرار گرفته و در تحلیلی کوتاه به آنها پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"آثار و اسنادی از ستایش آب بر روی پایه ستونهای مکشوفه شوش و همدان وجود دارد که اردشیر میگوید ایزدان مهر و آناهیت مرا یاری کردند"و اضافه میکند:"بشود که اهور مزدا،آناهیتا و میترا مرا در پناه خود گرفته و از هر کینه و خصومتی حفظ کنند"و همچنانکه قبلا متذکر شدیم این سجیه مذهبی و مظاهر مذهب مزدیسنای هخامنشی همچنان"بجز آتش مقدس،ایرانیان روزگار هخامنشیان،به یک بغ بانوی دیگر یعنی آناهیتا نیز اعتقادداشتند که از فراز کوههایش آبها را روان میکرد و دشت و بیابان را به صورت کشتزار و باغ میوه درمیآورد.
اگرچه نوشتههای مورخان نشان میدهد که آناهیتا ارج و قرب فراوانی در میان مردم داشته است ولی علت این ستایش ذکر نمیگردد:"درست است که در دوران پارتیها مجموعه سهگانه(اهورا مزدا،میترا،آناهیتا)پرستیده میشده،ولی پرستش آناهیتا مقدم میگردد و تمام معابد ایرانی که در منابع تاریخی از آنها نام برده شده به این ایزد اهدا گشته است و معبد شیز(تخت سلیمان کنونی)با جمع مغان که در آن بوده یک مرکز بزرگ مذهبی ماد آذربایجان بوده است که شاخه مؤنث سلسله اشکانی بر آن فرمانروا بود"(گیرشمن،0531،ص 78).
با توجه به استقرار هخامنشیان در فارس و اطلاعات تاریخی به دست آمده:"معبد اصلی ناهید در استخر بود و سنت شرکت خاندان ساسانی در مراسم پرستش این الهه تا زمان شاپور اول دوام داشت که معبدی به نام او در بیشاپور(نزدیک کازرون)ساخت.
گیرشمن این سؤال را مطرح میکند که آیا این محل مقدس ایلامیان به الهه پینیکر اختصاص نداشته که بعدا تحت استیلای هخامنشیان،آناهیتا جانشین او شده است؟در دوران هخامنشی نام آناهیتا برای نخستینبار در کتیبههای اردشیر دوم در همدان و شوش آمده و پس از اهورا مزدا و پیش از میترا(مهر)ذکر شده است.