چکیده:
قطران تبریزی را به عنوان نخستین شاعری میشناسند که در سدهء پنجم هجری در آذربایجان و اران سرودن شعر به زبان دری را آغاز کرد؛چنانکه او خود نیز در بیتی به اینکه سرسلسلهء شاعران آذربایجان به شمار میآید،فخر نموده است.شعر او از همان قرن پنجم تاکنون،از زوایای گوناگون بررسی و در تذکرهها نیز همهجا از وی به عنوان شاعری توانا تمجید شده که شاعران پس از خود را متأثر کرده است.
شعر قطران،از یک زاویهء دیگر هم استعداد کاویدن را دارد و آن تأثیری است که این شاعر نامی،بر جریان شعرگویی در غرب ایران برجای نهاده است.قطران،به زبان فارسی شعر میسرود و چون از این زبان،به عنوان یک زبان رسمی-که در آن روزگار با توجه به پشتوانههای لازم،به اندازهء کافی بالیده بود -بهره میجست،طبعا باعث شد که این زبان برای شعرگویی در دربار امیران غرب ایران،به یک زبان مرسوم و جاافتاده تبدیل شود و عملا دیگر زبانهای بومی را به حاشیه براند.
این جستار بر آن است که در حد خود،نگاهی نسبی بر کارنامهء قطران بیفکند و نقش او را در به حاشیه راندن زبانهای ایرانی برای آفرینشهای ادبی،بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
"سرودن شعر به زبان دری را آغاز کرد؛چنانکه او خود نیز در بیتی به اینکه سرسلسلهء شاعران آذربایجان
تذکرهها نیز همهجا از وی به عنوان شاعری توانا تمجید شده که شاعران پس از خود را متأثر کرده است.
-بهره میجست،طبعا باعث شد که این زبان برای شعرگویی در دربار امیران غرب ایران،به یک زبان
قطران-چنانکه خود او هم در دیوانش اشاره کرده است،نخستین کسی است که سرودن شعر
ما در اینجا میکوشیم که آغازگری قطران را در سرودن شعر به زبان دری از دیدی نو به
حالا با این درآمد،نگاهی بسیار گذرا به وضعیت زبان فارسی در روزگار قطران میافکنیم و
هر زبانی برای اینکه رسمیت بیابد و به عنوان یک زبان زنده موجودیت خود را اعلام نماید،به
باید از سوی یک حکومت مورد حمایت واقع شود و این حداقل را برای بقای خود داشته باشد؛در غیر
این صورت،آن زبان تنها برای ارتباط شفاهی مردم به کار خواهد رفت و دیر یا زود از بالندگی خواهد
اگر زبان فارسی از این پشتوانه بیبهره بود،بعید بود که به چنان رشد سریعی دست یابد؛
باشند و چون قطران-که به زبانی دیگر(فارسی)شعر میسرود-بیشتر از همه منظور نظر
نخستین شاعری میداند که به لهجهء محلی(دیلمی)شعر ساخته و معتقد است که این شیوه از
فاخر)برای زبان دری،پشتوانههای فرهنگی ساختن است که زبانهای بومی فاقدش بودند.
رازی،بندار رازی و غضایری رازی پیدا شده بودند که به زبان فارسی شاعران اهل خراسان شعر میگفتند،اما
دگرگون کردن بیتی پهلوی منسوب به بهرام گور اتفاق افتاده است که به زبان فارسی دری و از وزن هجایی"