چکیده:
منسوجات بافتهشده در دورهی صفوی(بهویژه از اواسط سدهی شانزدهم/دهم بهبعد)بهلحاظ زیبایی بصری،نقوش تزیینی،مضامین و ترکیببندی بهکاررفته و همچنین رنگ و فن بافت،مایهی مباهات هنر ایرانزمین بهشمار میرود.این هنر همچون اکثر رشتههای هنری عصر صفوی یا شاید بیشاز شاخههای دیگر از نگارگری این دوره تأثیر پذیرفته،بهگونهای که میتوان پارچههای صفوی را بر اساس شیوهی طراحی و نقشپردازی نگارگر این دوره،طبقهبندی و بررسی نمود.این تأثیرپذیری نهتنها شامل نقوش تزیینی در زمینهی پارچههای صفوی میشود بلکه نقوش اصلی را که بعد از میانهی سده شانزدهم/دهم،به نقش انسان و مضامین و موضوعات مربوط به آن تعلق دارد را نیز دربرمیگیرد.در این نوشتار سعی شده پس از ترسیم وضعیت صنعت نساجی و دلایل رشد و اعتلای آن در طول این دوره و همچنین نگاهی به وضعیت نگارگری آن با روش تاریخی-تحلیلی، به بررسی چندوچون این تأثیرپذیری پرداخته شود.تمرکز بررسی حاضر به نفوذ روشهای طراحی استادان تأثیرگذار نقاشی عهد صفوی همچون سلطان محمد،میرنقاش،میرسید علی،محمدی،رضا عباسی و شفیع عباسی بر نقوش اصلی در پارچههای این دوره است.ضمن اینکه نقوش تزیینی و زمینهای نیز از نظر دور نمانده است.
سوالاتی که در این مقاله پاسخ داده میشود:
1-تاثیر نقاشان صفوی بر طراحی نقوش پارچههای این دوره به چه صورت بوده است؟
2-دلیل استفاده بیشتر از نقوش انسانی در پارچههای صفوی چیست؟
اهدافی که در این مقاله مدنظر است:
1-بررسی تاثیر نقاشان صفوی بر طراحی نقوش مورداستفاده در پارچههای این دوره.
2-دستیابی به چگونگی همکاری و تاثیر نقاشان صفوی بر طراحی نقوش پارچهها بهویژه نقوش انسانی.
خلاصه ماشینی:
تاثیر نقاشی و سبک نقاشان صفویه بر طراحی و تزیین پارچههای این دوره: همانطور که در ابتدا اشاره شد،ریشه و علت تاثیرپذیری طراحی نقوش پارچههای صفوی(بهویژه از میانهی سده شانزدهم/دهم به بعد)از نقاشیها و سبک نقاشان این دوره را باید در مجموعه تحو لات موجود در عصر صفوی که هنر آن را نیز تحتتاثیر قرار داده است، جستوجو کرد.
«به عبارت دیگر،در مینیاتور سده هجدهم/دوازدهم،این جنبه (استفاده از نقوش گل و مرغ)اهمیت و زیبایی خاصی یافت،بهگونهای که بعدها به هیچوجه از میان نرفت و علاوهبر نقاشیها،این نقوش را در سایر هنرها ازجمله هنر پارچهبافی میتوان مشاهده کرد که این امر نیز مبین نفوذ نقاشی در هنرهای دیگر عهد صفوی بهویژه پارچه بافی است»(آکرمن،2631،2312)تصویر 3).
(تصویر 3)نقش گل و مرغ به عنوان طرح اصلی در پارچه ابریشم اواخر صفوی،سده 11 هجری (به تصویر صفحه مراجعه شود) ب-نقوش گیاهی:در نقوش گیاهی مورد استفاده در پارچههای صفوی نیز،تاثیرات مکتب نقاشی تبریز بهصورت گوناگونی بافتهای طبیعت،دقت در تفاوت گلها و بوتههای مختلف که در طبیعت وجود دارد و انواع درختان و درختچهها مانند بید،صنوبر،کاج،درختچههای پرشکوفه و همچنین درختان سرو مورد علاقه نگارگران تبریز به صورت باریک و کشیده بهوضوح در طراحی پارچههای صفوی دیده میشود.
به عبارت دیگر در این مکتب، سنت نگارگری در نگاهی باطنگرا به جهان،محفوظ ماند اما طبیعت و عناصر طبیعی در آن بارزتر،رخشانتر و واقعنمایانهتر به تصویر درآمد و از نظر بهرهگیری از طبیعتی فاخر و ملموس به حد اعلای خود رسید»(قاضیزاده،2821،75)و بررسیهای انجامشده بر روی پارچههای صفوی بیانگر انعکاس واقعنمایی موجود در نگارهها بر روی پارچهها بهویژه در شیوه طراحی نقوش زمینهای است بهنحوی که با حالتی نزدیک به طبیعت بر پارچه نقش بستهاند.