چکیده:
اسپینوزا در آثارش تعریفهای متفاوتی را از اراده ذکر میکند. این تعریفهای به طور مشخص عبارتاند از: هر عمل درونی و نفسانی، اعم از تصور، میل و خواهش ؛ هر نوع تصدیق و انکار، تصدیق و انکار حق و باطل یا تصور حق و باطل یا عقل ؛ خواهش و میل با کوشش نفسانی برای حفظ ذات. در جمع میان این موارد، احتمالاتی مطرح است. از جمله این که اسپینوزا در این تعریفها گاه به اصطلاح عام اراده نظر دارد و گاه به اصطلاح خاص اراده و گاه به معنای عرفی و لغوی آن.
خلاصه ماشینی:
این تعریفهای به طور مشخص عبارتاند از: هر عمل درونی و نفسانی، اعم از تصور، میل و خواهش ؛ هر نوع تصدیق و انکار، تصدیق و انکار حق و باطل یا تصور حق و باطل یا عقل ؛ خواهش و میل با کوشش نفسانی برای حفظ ذات.
ماهیت اراده اسپینوزا در تبصره قضیه 48 کتاب اخلاق، قبل از تعریف اراده، این نکته را ذکر میکند که هیچ ارادهای جز ارادههای جزئی وجود ندارد؛ همانطور که عقلی جدا از تصورات جزئی در انسان موجود نیست.
خلاصه آنکه اسپینوزا در قضایای 48 و 49 از بخش اول اخلاق، اراده جزئی و واقعی را ابتدا به معنای تصدیق حق یا انکار باطل معرفی میکند و پس از آن به این دلیل که این نوع تصدیق، لازم ذاتی و ضروریی تصور است، اراده را عبارت از تصور میداند.
شاید بتوان برای این احتمال چنین استدلال کرد که اسپینوزا میل و خواهش را قسیم اراده دانست؛ بنابراین از میان اعمال نفسانی، اراده تنها میتواند تصور و تصدیق باشد.
به نظر میرسد اسپینوزا ابتدا به معنای عرفی اراده، یعنی طلب و خواستن، که سلفش دکارت نیز آن را ذکر کرده بود، توجه کرده است، اما بر اساس قاعده علیت، به این نتیجه رسیده است که علت خواستن، میل و خواهش است.
احتمال سومی که در جمع تعاریف اسپینوزا در مورد اراده میتوان ذکر کرد، این است که اراده عبارت است از تصور کوشش برای حفظ خود.