چکیده:
از زمان آغاز پژوهشهای مربوط به شعر حافظ تا حال، در بارة شناخت وجوه جمالشناسی
شعر حافظ، تحقیقات و پژوهشهای ارزندهای صورت گرفته است؛ اما اغلب این پژوهشها از
آفت عادت و آشنایی به دور نبودهاند. حقیقت این است که نگاه ناآشنا به شعر حافظ،
دنیایی دیگر با چشماندازهای دلانگیز پیش چشم میگشاید. در این مقاله جنبههای
آوایی، موسیقایی، دیداری و بصری، رقص کلمات و حروف و روابط پنهان اجزای شعر حافظ با
نگاهی تازه و غیرمعتاد تحلیل و بررسی شده است. رسالتی که بعد آوایی و دیداری شعر
حافظ به دوش میکشد، آن است که میخواهد با اجرای موزیکال کلمات و نمایش حروف، ضمن
متلذذ ساختن مخاطب از موسیقی و تصویر، او را در رسیدن به مقصود غایی معنی، یاری کند
و بحث دربارة روابط پنهان اجزای کلام، برای آن است که چند بعدی بودن سخن و معنی آن
برای خواننده توضیح داده شود و روابط پیچیدة شعر روشن گردد.
خلاصه ماشینی:
در این میان آنچه به لحاظ بلاغی حائز اهمیت است، در واقع تشبیه پنهان و مضمری است که در آن، از یک سو معنی یا معانی به عنوان مشبه و شکل حروف و کلمات و گاه تصویر ادای آنها به وسیلة مخاطب، به عنوان مشبه به محسوب میگردند.
" (مرتضوی، ص 35) اینک نمونههایی از وجود روابط پنهان عناصر و اجزای کلام در شعر حافظ: 1- دربیت ماه کنعانی من مسـند مصر آن تو شد گاه آن است که بدرودکنی زندان ر (حافظ، به سعی سایه، ص 9) کلمة "گاه" در مصراع دوم به طور پنهان از جهات مختلف با کلمات بیت ارتباط و تناسب دارد.
11- حافظ خود گفته است: ص 308 نیست بر لوح دلم جز الف قامت یار چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم 12- جهت آگاهی بیشتر از نقاشی حروف بنگرید به مقالة دکتر بهمن نامور مطلق، با عنوان دفتر حسن، فصلنامة فرهنگستان هنر(خیال) شمارة 4 زمستان 1381، صص27و30 13- در این باره بنگرید به: مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد: زبانشناسی شعر، تهران، نشر مرکز، چاپ اول، 1376، از ص 73 به بعد 14- شایان ذکر است که در برخی از نسخهها به جای"گاه"، "وقت" آمده است.
ق، ص451 16- نظامی دربارة قدح و زهره گفته است: حقة مه بر گل این مهره زن سنگ زحل بر قدح زهره زن نظـامی، الیاسبن یوسف: مخزنالاسرار،تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره، چاپ چهارم، 1379، ص 9 17- شکل دیداری کلمات، با خلع اعراب موجود و معرب ساختن به علائم اعراب دیگر، در ایجاد شبکة ارتباطی گسترده در اشعار حافظ، نقش بسیار مهمی ایفا میکند.