چکیده:
عبید زاکانی،نویسنده و شاعر قرن هشتم هجری را به خاطر پیش گامیاش در طنز و قوت آثار طنزش،پدر طنز نویسی فارسی میخوانند.داستان منظوم موش و گربهاش را نیز از نخستین آثاری میشمارند که در ایران پس از اسلام،به صورت مستقل،برای کودکان نوشته شده است.برخی معتقدند که این اثر انتقادی،در ظاهر برای کودکان و در اصل برای مخاطب بزرگ سال است.عبید در این اثر،شیوهها و شگردهای درهم تنیده و خلاقانهای را با چیره دستی بیمانندی به کار گرفته و شاهکار ارزندهی خود را آفریده است.در این مقاله ما با تأکید بر شیوهها و شگردهای طنزنویسی،به بازخوانی این منظومهی هیجان انگیز پرداختهایم.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به این دستهبندی«موش و گربه»ی عبید در کدام دسته قرار میگیرد؟آیا این داستان منظوم،به طور مشخص و از اول برای کودکان آفریده شده است یا جزو دستهی دوم به حساب میآید که برای کودکان نبوده است ولی به دلیل کیفیت خاص برای کودکان نیز مناسب است؟ عبید خود با صراحت میگوید که مخاطبش کودکاناند: «جان من پند گیر از این قصه که شوی در زمانه شادانا غرض از موش و گربه بر خواندن مدعا فهم کن«پسر»جانا» (عبید،7531:971) زبان ساده،سالم و بدون تکلف در منظومهی«موش و گربه»،تلفیق طنز و ماجرا جویی و دیگر ویژگیهای ظاهری و محتوایی آن،متناسب با ویژگی و کیفیت ذهنی کودک است.
»(به نقل از:محمدی،2831:291-191) « موشکی بود در پس منبر زود برد این خبر به موشانا مژدگانی که گربه تائب شد زاهد و عابد و مسلمانا بود در مسجد آن ستوده خصال در نماز و نیاز و افغانا این خبر چون رسید بر موشان همه گشتند شاد و خندانا » گربهای که از خوردن موش توبه میکند و عابد و زاهد میشود و موشهای ساده دل باور میکنند!توبه کردن گربه از ستم بر موشان،مضحک است و یاد آور این مثل سایر که توبهی گرگ،مرگ است!لحن نیز گاهی باعث ایجاد طنز یا تشدید آن میشود.
«بعد از آن گفت پیش فرمایید قدمی چند ای رفیقانا موشکان جمله پیش میرفتند تنشان همچو بید لرزانا ناگهان گربه جست بر موشان چون مبارز به روز میدانا پنج موش گزیده را بگرفت هر یکی کدخدا و ایلخانا دو بدین چنگ و دو بدان چنگان یک به دندان چو شیر غرانا» عبید زاکانی،مانند دیگر شاعر بزرگ هم روزگار خود، حافظ،رند است و سخن گفتنش رندانه."