چکیده:
این مقاله با رویکرد تحلیلی توصیفی به مبانی و شیوههای تربیت اخلاقی در قرآن، از نظر مفسر بزرگ علامه طباطبایی در تفسیر المیزان میپردازد.مبانی تربیت اخلاقی به معنای استعدادها،امکانات و ضرورتهای مربوط به انسان دربارهء آموزش اخلاق و همچنین بیانگر نوع روشها و شیوهها در تربیت اخلاقی است. مبانی تربیتی به سه دستهء علمی،فلسفی و دینی تقسیم میشود که در این مقاله تنها به مبانی دینی پرداخته شده است. علامه،«توحید»را مهمترین مبنای تربیت اخلاقی قرآن میداند که تمامی آموزههای قرآن،حول محور آن میچرخد.موحد پس از شناخت خداوند و شناخت نیازهای خود،بنابر امیال فطری نظیر میل به هدف،کمال،حقیقت،تقدیس موجود برتر،کرامت ذاتی و صیانت از نفس،به سوی خداوند جذب میشود،و تنها راه رسیدن به قرب را در انجام دستورهای الهی و ترک محرمات میباید.این همان روش عبودیت است که انسان را به تهذیب نفس میرساند. از دیدگاه علامه،سایر مبانی نظیر اختیار،معرفتپذیری و...و روشهای تربیت اخلاقی مانند نصیحت،الگوسازی با داستان و مثال،وعدهء بهشت و جهنم،پرسش و پاسخ،ابتلا و...،همگی حول محور«توحید»میتواند اثرگذار باشد.
خلاصه ماشینی:
"ترویج صحیح آداب اسلامی و حل مشکلات اخلاقی جامعه،نیازمند شناخت مبانی و شیوههای اخلاق مطرح شده از سوی خداوند است و قرآن کریم بهترین مرجع در این زمینه میباشد.
» راههای کسب حب خداوند در قرآن بیان شده است؛برخی از آنها عبارتاند: تفکر و شناخت خداوند،ذکر دائم و یادآوری نعمتها و مسئولیت انسان در برابر خداوند،44اخراج محبت غیر خدا«القلب حرم الله فلا تسکن فی حرم الله غیر الله»،54عمل کردن مطابق رضایت الهی64و محبت اولیای خدا که خداوند به آن سفارش کرده است: «قل لا أسئلکم علیه أجرا إلا المودة فی القربی» (شوری:32)؛ علامه همچنین بیان میکند که پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت معصوم علیهم السلام ایشان مصادیق ذکر الهیاند؛زیرا خداوند به وسیله آنها به یاد میآید.
ایشان ویژگی داستانها و مثالهای قرآن برای تربیت اخلاقی انسانها را این گونه معرفی میکند:«اینکه خداوند داستانهای انبیا را بیان میکند،عبادتها،دعاها و طرز معاشرتشان را با مردم مثال میزند،در واقع خود نوعی تربیت عملی است با ذکر جزئیات.
»25 علامه میگوید اینکه داستان حضرت یوسف علیه السلام از نظر قرآن«احسن القصص»است به آن دلیل میباشد که اخلاص توحید او را بیان میکند و ولایت خداوند سبحان نسبت به بندهاش را مجسم میسازد که چگونه او را در راه محبت و سلوک راهش تربیت کرده و از چاه ذلت به اوج عزت رسانده است.
علامه مهمترین روش قرآن را«حب عبودی»یا محبتی که از عبودیت فرد سرچشمه میگیرد میشناسد ایشان معتقد است کسی که خود را بنده خداوند نداند،هرگز نمیتواند به تربیت اخلاقی صحیح و کامل دست یابد."