چکیده:
مسألهی وحی از مسایل اساسی حوزهی دینشناسی محسوب میشود و یکی از فصول مهم کلام جدید و فلسفهی دین را به خود اختصاص داده و تحت عنوان«تجربهی دینی»تفسیر و تحلیل میشود.فیلسوفان،متکلمان و مفسران مسلمان نیز این موضوع را از جنبههای گوناگون مورد بحث قرار دادهاند و این نوشتار،در پی تبیین نظر یکی از بزرگترین فیلسوفان مسلمان،یعنی ابن سینا است و نظر او در این خصوص،محور همهی تفسیرهای فیلسوفان مسلمان و متکلمان عقلگرا در جهان اسلام محسوب میشود.
ابن سینا پدیدهی وحی را متناسب با نظام فلسفی خود،از حیث روشی و ساختاری مورد بحث و تحلیل قرار داده است.ورح القدس یا فرشتهی وحی در نظر او همان عقل فعال است که مخزن علوم و معارف و مفیض آنهاست.گیرندهی وحی نیز بعد عقلانی نبی،یعنی مرتبهی عقل قدسی اوست که در پرتو استعداد ذاتی و تکامل وجودی،به مقام اتصال ویژه با عقل فعال نایل گشته است.بر پایهی این دیدگاه،نفس نبی در مرتبهی عقل قدسی با عقل فعال مرتبط میگردد و خیال تکامل یافتهی او به شکار محصول این ارتباط میپردازد و آن را به صورت شبح خیالیداری مقدار و ابعاد در میآورد.سپس این صور خیالی،به حس مشترک سرازیر میشوند و از آنجا در حواس نبی،تمثل مییابند.
خلاصه ماشینی:
"فیلسوفان مسلمان،یعنی ابن سینا است و نظر او در این خصوص،محور همهی تفسیرهای
بنابر این،قدر مسلم این است که نظام هستی در نظر ابن سینا مختص به عالم ماده نیست،بلکه
این قوه،سومین قوه از قوای باطنی نفس است و وظیفهی آن
قوهی متخیله هم یکی از قوای باطنی نفس محسوب میشود و از جایگاه ویژهای برخوردار
توضیح مطلب این است که نفس آدمی در نظر شیخ الرئیس،دارای دو جهت و
در این مرتبه،این صور را بالفعل مطالعه و تعقل کرده و از تعقل بالفعل آنها نیز آگاه است.
اعلای حدس،همان قوه و عقل قدسی است و به انبیاء اختصاص دارد(همو،1375،2/359-360).
بنابر این،از مطالب مذکور،این نتیجه به دست میآید که قوهی عقل آدمی در بعد نظری دارای
پدیدهی وحی نیز از نظر شیخ الرئیس،یک واقعیت تحقق یافته است و این پدیده،ثمرهی مبارک
ارتباط ویژه میان عقل فعال و قوای ادارکی نبی است.
مقام قدسیت رسیده است(همان،168)و قوهی خیال آنها نیز به طور کامل قوی گشته است(همو،
1363 الف،119)و در بعد عقل عملی نیز نفس او پاک و مصفا گشته و همهی قوای شهوانی و
بنابر این،از یک سو نفس نبی متوجه روح القدس میشود و از سوی دیگر،روح القدس اضافه و اشراق(همو،1375،3/408)و سطوح(همو،1363 الف،116)مینماید و نسبت روح القدس به نفس
نکتهی قابل تأمل،این است که آنچه نفس نبی در جریان این واقعه دریافت میکند،معقولات
میگیرند و به صورت واضح،در خیال ارتسام مییابند و نفس نیز در این فرایند،یاور و همراه خیال
میبندد و گاهی نفس هم یاور خیال است و صورت،به طور قوی،در ذاکرده ترسیم میشود و"