چکیده:
ایمره لاکاتوش نظریهای برای ارزیابی روششناسیها و انتخاب بهترین آنها ارایه کرد که بعدا فراروششناسی نام گرفت.این فراروششناسی ملهم از روششناسی برنامهی پژوهش علمی لاکاتوش و مبتنی بر ویژگیهایی بود که لاکاتوش برای یک روششناسی خوب لازم میدانست.این فراروششناسی بر آنست تا با توسل به تاریخ علم،هم به شناسایی بهترین روششناسی از میان همهی روششناسیهای موجود بپردازد و هم راهی برای تاریخنگاران باز کند تا بتوانند به نحو دقیقتری،تاریخ علم را بازسازی کنند و ازینرو حتی به ارزیابی تاریخنگاریها علم هم بپردازد. این مقاله پس از بررسی ساختار این فراروششناسی به نقد عملکرد آن در ارزیابی روش شناسیها و انتخاب روششناسی بهتر و نیز دستیابی آن به اهداف اولیهاش همچون خدمت به تاریخنگاران میپردازد.همچنین مشکلاتی که بر سر راه توسل به«تاریخ واقعی»و آرای دانشمندان در ارزشیابیهای این فراروششناسی وجود دارد بررسی شده و دور باطلی که لاکاتوش در استفاده از دو مورد فوق گرفتارش میشود تبیین میشود.
خلاصه ماشینی:
"فرض کنیم لاکاتوش میگفت 09 درصد کارهای دانشمندان معقول است؛در این صورت میتوانستیم بپرسیم چرا 09 درصد و چرا 05 یا 99 درصد نه؟فرض کنیم که لاکاتوش میتوانست استدلال مقبول بیاورد و ما را قانع کند که نود درصد از کارهای دانشمندان معقول است؛اما این چه فایدهای دارد؟به عبارت دیگر،اگر نظریهی معقولیتی بتواند تاریخ درونیای ارایه کند که نود درصد کارهای دانشمندان و علم بالغ را در قالبهای خود بگنجاند و معقول معرفی نماید،پرسش دیگری پیش میآید:آیا نود درصدی که روششناسی ما آن را بازسازی معقول کرده است،همان نود درصدی است که در تاریخ علم بالغ،بهطور معقول جریان داشته و موجب شده است علم پیشرفت کند؟در اینجا، روششناسی یاد شده به دلیل تطابق مقداری تأیید میشود؛ولی تطابق محتوایی آن معلوم نیست و ممکن است آن ده درصدی را که در تاریخ واقعی،دانشمندان بهطور نامعقول عمل کردهاند،معقول معرفی کند و به تاریخ درونی ببرد و به همین دلیل،ده درصد از تاریخ معقول را نیز به تاریخ بیرونی واگذار کند.
اگر مسئلهی تعیین دانشمندان نخبه نیز به این مشکلات افزوده شود، خواهیم دید که تنها کاری که روششناسی لاکاتوش میتواند انجام دهد،این است که چارچوبها و قالبهایی طرح و ارایه نماید که بیشتر داوریهای ارزشی یک گروه از متخصصان حوزهی خاصی را به رسمیت شناخته،امری معقول معرفی نماید که این شباهت بسیاری دارد به ابزارهای تبلیغاتیای که فایرابند معرفی مینماید."