چکیده:
مقاله حاضر در پی تبیین این مسئله است که هرگونه بررسی ریشهای نمایش تعزیه به ناگزیر به جستوجوی پیشینهشناسی نمایش در ایران منجر میشود. از اینرو، آنچه را که پژوهشگران فرنگی و ایرانی در این زمینه انجام دادهاند، این مقاله با استفاده از شیوه کتابخانهای و مراجعه به اسناد و با روش تاریخی - توصیفی به بررسی و نقد دیدگاه ها، کتابها و مقالات پژوهشگران رویکردهای هشتگانه مذکور پرداخته است. در پایان، این مقاله به این نتیجه رسیده است که پایبندی پژوهشگران رویکردهای مذکور برای یافتن خاستگاهی واحد برای نمایش ایرانی تعزیه باعث گردیده است که آنان از گستردگی ارتباط نمایش با سایر منابع خاستگاهی غفلت بورزند و از این رو افق های ناگشوده نمایش در ایران همچنان کشف نشده باقی بماند
This article seeks to explain that any fundamental study about Ta'ziyeh inevitably leads to a chronological investigation of theatrical play in Iran. Therefore، this article، has reviewed the studies conducted by western and Iranian scholars in this field and the eight approaches، using documents and the library references، and employing a historical-expository methodology. Finally، it draws the conclusion that these scholars’ persistence in finding a single origin for the Iranian theatrical play of Ta'ziyeh has led them to ignore its extensive connection with other possible original sources; hence، there remains a lot to be explored about the theatre in Iran.
خلاصه ماشینی:
(1) از این رو به ناچار با این پرسش مواجه هستیم که آیا در ایران پیش از اسلام، میتوان گونهای از نمایش را یافت؟ به عبارت دیگر، آیا خاستگاه تعزیه را میتوان تا دوران پیش از اسلام امتداد داد؟ پیشینة پژوهش گرچه در دنیای باستان، سرزمین هند و یونان که همسایگان بزرگ سیاسی و فرهنگی ما بودند، نمایش صحنهای وجود داشته است؛ اینکه نتیجه بگیریم پس قاعدتا کشور ما با آن پایة تمدنی در رشتههای گوناگون میبایست چنین شکلی از هنر را داشته باشد، سخت مورد تردید است و همگان بر آن موافقت ندارند.
با وجود این، چلکوفسکی در کتاب پژوهشی خویش دیدگاه افراد دیگر که ریشههای تعزیه را در متن عوامل تاریخ ایران مانند مراسم نمایشی و عزاداریهای آیینی پیش و پس از اسلام مرتبط میدانند اظهارنظرهایی را جمعآوری کرده است.
(18) به جز سه کتاب پژوهشی مجید رضوانی، ابوالقاسم جنتی عطایی و بهرام بیضایی که پیش از انقلاب پیرامون پیشینه نمایش در ایران (پیش و پس از اسلام) منتشر شدهاند، در سالهای پس از انقلاب چند کتاب دیگر توسط پژوهشگران متأخر و همچنین عنوان و موضوع پارهای از رسالههای تحصیلات تکمیلی دانشگاهی دانشجویان ایرانی رشته هنر وجود دارد که به بررسی جنبههای نمایشی در اساطیر ایران باستان و نیز برخی متون اوستایی و پهلوی اختصاص یافته است که نیازمند بررسی جداگانه است (19).
خاستگاه بینالنهرینی تعزیه در سالهای اخیر بر اثر انتشار کارهای میدانی و ترجمه چند کتاب و مقاله درباره نمایش تعزیه در سایر سرزمینها به ویژه کشورهای اسلامی یا فارسی زبان، کمکم این فرضیه مطرح شده است که خاستگاه تعزیه را نه در گسترة فرهنگ ایرانی بلکه باید صرفا زاده اندیشه مذهبی شیعیان دانست.