چکیده:
یکی از مباحث مطرح در حوزه دینپژوهی که از دیرباز اذهان اهل تحقیق را به خود مشغول کرده،میزان ارتباط عقل و ملاکات احکام است.در نوشتار حاضر با طرح دیدگاههای اندیشمندان اسلامی و با استمداد جستن از احادیث در فضای اصلی بحث،به این نتیجه رهنمون میگردیم که یکی از ریشههای اصلی این مبحث،ارایه پاسخ صحیح به این پرسش است که آیا ملاک و مصلحت حکم شریعت،در خود حکم نهفته است یا در متعلق حکم؟تأمل در برخی آیات و احادیث،وجود ملاک و مصلحت عقلی در متعلق حکم شریعت را نشان میدهد و وجود آن در خود حکم را نفی میکند،بر این اساس،در پارهای موارد میتوان عقلانیت مبنا و حکم شریعت را احراز نمود و با شناسایی مقتضی حکم شریعت و منتفی داستن موانع،ملاک احکام را کشف کرد.البته کارکرد کشف ملاکات عقلی احکام و بحث از ضرورت آن فقط عبور از نصوص شرعی و ایجاد تشابه بین منصوصات و غیر منصوصات و برانگیختن حساسیت دیرینه اندیشمندان شیعی نیست،بلکه هدف اصلی،ایجاد بستری برای توجه بیشتر به این ضرورت است که در جای خود میتواند موجبات بالندگی علمی را فراهم سازد.
خلاصه ماشینی:
"البته سند این حدیث به خاطر وجود محمد بن سنان در سلسله رجال آن،قابل اعتماد نمیباشد، زیرا وی مورد تضعیف برخی از اندیشمندان علم رجال،مانند شیخ مفید،شیخ طوسی و نجاشی واقع شده است و دارای سندی صحیح نمیباشد اما با توجه به اینکه احادیث دیگری مانند حدیث معروف ابو حمزه ثمالی که اندکی بعد به آن استناد میگردد و دارای سند صحیحی است و همین مضمون را به ما میرساند ما از این حدیث نیز به عنون مؤید،بهره میگیریم.
در همین راستا مرحوم امام خمینی میفرماید:ما به ضرورت میدانیم که عقول بشری به تنهایی راهی برای دریافت و فهم مناطات احکام عبادی ندارند،زیرا اگر چنین باشد در دیدگاه عقل چه تفاوتی بین خون بیش از مقدار درهم و کمتر از درهم وجود دارد که در قسم نخست میبایستی الزاما در نماز از آن پرهیز شود اما در قسم دوم،خیر!یا در خون موجود در قروح و جروح و موارد بسیار دیگر چه تفاوتی وجود دارد؟(موسوی خمینی،0141 ب:3،631،634،374، 574 و 874) کار نخست را انجام دد در دید تمام فقیهان از یک سو،هنوز جنب و ناپاک و نماز او نیز باطل است و از سوی دیگر،مستحق مذمت و عقاب،میباشد؟یا چگونه است که اگر از شستشوی سمت چپ یا راست شروع کند و به سر و گردن خاتمه دهد، در نظر آنان این شخص هنوز بر جنابت و ناپاکی قبلی باقی است؟و..."