چکیده:
بررسی و تحلیل سبکشناشانهء آثار ارزشمند ادبی،رویکردی علمی و روشمند در نقد ادبی و نظریه ادبیات است و در شناخت و معرفی اسلوب فردی پدیدآورندگان هر اثر یا یک دوره تاریخی از اهمیت والایی برخوردار است.در این رویکرد،شناخت عناصر سبکی که کوچک- ترین جزء و عامل سازندهء سبک آن نیز محسوب میشود،هم از نظر شکل و هم از لحاظ عملکردی که در آثار ادبی برعهده دارد،در نمایاندن گوشههایی از جهان هنرمند و نگرش وی به جهان نقشی اساسی ایفا میکند. هنرنماییهای خاقانی شروانی در قصایدش،از دیرباز به لحاظ صورت و محتوا مورد توجه بسیاری از شعرا،پژوهشگران و منتقدان قرار گرفته است.این بخش از اشعار او،علاوه بر مختصات سبک دوره،برخی مختصات سبک فردی را نیز دارد که شناخت آنها نیازمند مطالعات دقیق سبکشناختی است.یکی از این ویژگیها و مختصات مهم زبانی،گزینش و به کارگیری منظم و متنوع اعداد است.این ویژگی زبانی،به دلیل بسامد بالای آن،به مرز نوآوری رسیده است؛چرا کهوی با ایجاد تناسبات متنوع میان اعداد،اهداف هنری و بلاغی خاصی دنبال میکند.این مقاله،جلوههای متنوع این نوآوری زبانی را به عنوان مختصهای فردی در سبک قصیدهسرایی خاقانی،بررسی کرده است.
Stylistic analysis of significant literary works is of great importance as a scientific and methodological approach toward the literary theory and criticism، in which، differentiation of style elements، as its smallest components in terms of both form and function، plays an important role in demonstrating some specific corners of the artist's world and his attitude toward the world.
Articulation of Khagani-e-sharvani in his odes (Qasideh) has long been interesting for the poets، researchers، and critics from point of view of both form and content. This part of his poetry، beside the characteristics of the period style، enjoys some specific and private features that need very deep and precise stylistic investigation to be understood. Among them is the selection and orderly use of digits. This linguistic feature has reached an innovative point in his works for frequent usages، as he follows certain rhetoric and artistic goals through developing various analogies among the numbers.
The present paper tries to illustrate the different manifestations of this linguistic innovation، as an individual feature in the rhetoric style of Khaghani-e- sharvani.
خلاصه ماشینی:
"آنچه در پی میآید بیان برخی از کارکردهای هنری و تناسبات ریاضی اعداد در قصاید خاقانی به عنوان یکی از مختصات سبک فردی اوست: 1-5 توالی منظم اعداد خاقانی در این ابیات7بدون هیچ تکلف و تصنعی کوشیده است تا به صورت صعودی یا نزولی،تعدادی عدد مفرد را به ترتیب،در یک بیت کنار هم قرار دهد: الف)سیر نزولی هشت خلد از هفت چرخ و شش جهت از پنج حس چار ارکان از سه ارواح و دو کون از یک خدا (خاقانی،3731،ص 2) در رزم یازده رخ با دهر ده دله تا نه سپهر و هشت جنان،هفت خوان اوست (خاقانی،3731،ص 47) ب)سیر صعودی بردم از نراد گیتی یک دو داو اندر سه زخم گرچه از چار آخشیج و پنج حس در ششدرم (همان،ص 842) البته گاه تنگنای قافیه،شاعر را مجبور کرده،حد اقل در یک مورد،ترتیب عددی را فدای وزن شعر کند: یک دو شده از سه حرفش چار اصل و پنج شعبه شش روز و هفت خسرو نه قصر و هشت منظر (همان،ص 981) موارد دیگر:524/604/963/723/092/452/102/171/981/6.
درمییابیم خاقانی ذهنی منظم،آشنا و آگاه به ریاضیات داشته و از گزینش اعداد با بسامد بالا،تناسبات خاص میان آنها و اشاره به برخی اصطلاحات و اطلاعات این علم در قصایدش،مقاصد هنری و بلاغی خاصی را دنبال کرده است؛علاوه بر این سعی داشته به طبقهء اهل فضل درباری و شاعران و رقیبان و ممدوحان و معارضان نشان دهد که او از علم ریاضی و به کارگیری آن در شعر همانند برخی علوم دیگر تا چه اندازه برخوردار است،بدنی معنی که با نمایش زبانی اعداد(رقص اعداد)قصد داشته اقتدار خود را در این زمینه اثبات کند."