چکیده:
اهمیت و نقش سرمایه اجتماعی در روند توسعه جوامع، در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان قرار گرفته است و یکی از شاخصهای توسعه در نظر گرفته میشود. با وجود این، هنوز در مورد تعاریف و مفاهیم نظری سرمایه اجتماعی و میزان تاثیر آن بر روند رشد و توسعه جوامع، اجماعی وجود ندارد. بدیهی است که برنامهریزی و سیاستگذاری در هر زمینهای، از جمله در سرمایه اجتماعی، به شاخص اندازهگیری نیاز دارد. ولی ساخت شاخص برای سرمایه اجتماعی پیچیده و دشوار است و از این رو، یکی از بزرگترین کاستیهای مفهوم سرمایه اجتماعی، فقدان اجماع درباره سنجش و اندازهگیری آن است . در پژوهش حاضر، تلاش شده است با توجه به محدودیتهای موجود، به جای سنجش و اندازهگیری شاخصهای سرمایه اجتماعی، با بررسی شواهد و آثار آن در جامعه، روند و وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران طی سالهای گذشته بررسی شود. بدین ترتیب که ابتدا با استفاده از روش جایگزین فوکویاما، روند سرمایه اجتماعی از سال 1365 الی 1383 مورد بررسی قرار گرفت. طبق نتایج به دست آمده، برآورد میشود که سرمایه اجتماعی در ایران طی سالهای 1365-1381، کاهش و در سالهای 1381-1383 افزایش یافته است. سپس با استفاده از دادههای طرح پیمایش ایرانیان که دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد در سال 1379 آن را اجرا کرده است، میزان سرمایه اجتماعی در سال 1379 مورد بررسی قرار گرفت. با در نظر گرفتن فرضهایی، سرمایه اجتماعی در این سال در حد متوسط برآورد شد. در نهایت با فرض اینکه نتایج به دست آمده در خصوص روند سرمایه اجتماعی صحیح است، میزان سرمایه اجتماعی در هر یک از سالهای 1365 الی 1381 نسبت به سال 1379 به دست آمد.
خلاصه ماشینی:
" در پژوهش حاضر، با توجه به مشکلاتی که برای ساخت شاخص سرمایه اجتماعی وجود دارد و نیز دادههای موجود و در دسترس در ایران، ابتدا روند سرمایه اجتماعی با استفاده از روش جایگزین فرانسیس فوکویام بررسی مورد بررسی قرار میگیرد.
در مرحله بعد نیز با استفاده از دادههای آماری مربوط به پیمایش ارزشها و نگرشهای ایرانیان که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1379 (دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381) انجام داده است، وضعیت و میزان سرمایه اجتماعی ایران در سال 1379 مشخص میشود.
تعداد اندکی Aldridge & Halpem Hall Worms Offe & Fuchs Cox Rothstein Inoguchi پژوهش نیز درباره برخی پارامترهای موردی سرمایه اجتماعی انجام شده است (مانند پژوهش غلامرضا غفاری (1383) که در آن شاخص اعتماد در ایران بررسی شده است).
سپس با مقایسه این دو مرحله و با فرض صحت نتایج پژوهش درباره روند سرمایه اجتماعی، میتوان در مورد وضعیت سرمایه اجتماعی در سالهای 1365 تا 1381 - که دادههای آماری مربوط به سرمایه اجتماعی وجود ندارد - نسبت به سال 1379 نظر داد.
در حقیقت، میتوان گفت که میزان سرمایه اجتماعی در جامعه ایران، به میزان بسیاری کاهش یافته است، اما این کاهش از یک پایه بالا صورت گرفته است و وضعیت سرمایه اجتماعی جامعه ایران در سالهای قبل (برای مثال، سال 1365) بسیار مناسب بوده است و با وجود کاهش شدید در میزان سرمایه اجتماعی، نمیتوان وضعیت آن را بحرانی دانست.
Social capital: Implications for development theory, research, and policy."