چکیده:
موضوع مورد بحث این مقاله«سازمانیابی فضایی سکونتگاههای شهری ایران در عصر اطلاعات»است که امروزه براساس نظریه«شبکه شهرها»،بررسی میگردد.فرض بر این است که شبکه شهرها وقتی شکل میگیرد که دو یا چند شهر که قبلا مستقل از همدیگر بودهاند،بتدریج به شمارکت با یکدیگر تمایل یافته،همکاری می کنند.این مشارکت توسط کریدورهای حمل و نقل و زیرساخت ارتباط سریع و پایدار پشتیبانی میشود.مقاله حاضر،الگوهای فضایی جریانهای مالی بین شهری را با کاربرد دادههای حوالههای بانکی(بانک ملی ایران)در طول یک سال(از تاریخ 1384/6/1 تا 1385/6/31)بررسی کرده است،تا از این طریق برخی انواع روابط شبکه ای را در میان شهرها بالای صد هزار نفر ایران تعیین کند.در این تحقیق،روش آماری"تحلیل مولفههای اصلی" برای تعیین عوامل مهم مراکز جذب حوالهها،به کار رفته است.نتایج بررسی حاکی از آن است که تعداد کمی از مراکز شهری؛یعنی هشت شهر تهران،مشهد،اهواز،اصفهان،ارومیه،کرمان،تبریز و زاهدان(در مجموع با 73/3 درصد واریانس تبیینی)به ترتیب بیشترین واریانس را تبیین میکنند.روش"تحلیل جریانهای غالب"و "مدلهای تعامل فضایی"برای بررسی و نشان دادن سلطه همهجانبه تهران بر شهرهای ایران به کار برده شده است.یافتههای مقاله نشان میدهد،از یک جهت اکثر شهرها تابع کانون شهری ملی(تهران)هستند و از جهت دیگر و پس از آن،تابع مراکز منطقهای خود هستند.همچنین یافتههای این پژوهش،حاکی از آن است که "فرضیههای روابط شبکهای"برای تعیین الگوی فضایی سکونتگاههای شهری در ایران،به علت حاکمیت نخست شهری شدید و طولانی مدت،چارچوب مناسبی نیست.این مطالعه همچنین چند خوشه از مراکز مهم با جریانهای حوالههای بانکی معنیدار را در میان شهرهای مناطق کلانشهرهای مشهد،اصفهان،اهواز و استانهای مازندران و آذربایجان غربی نشان میدهد،لکن برای مشاهده روابط شبکهای درون خوشههای شهری مذکور،باید بررسی های بیشتری صورت گیرد.
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل شماره 1-تعداد حوالههای بانکی وارده به شهرهای مورد مطالعه از تاریخ 4831/6/13 تا 5831/7/1 با بررسی دقیق این جریانها معلوم میشود که مادرشهر تهران کل جریان حوالهها را در سطح ملی تحت تاثیر خود قرار داده است،از این رو،برای درک بهتر موقعیت این جریانها در میان سایر شهرها،با حذف تهران،جریانهای بین شهری با تفصیل بیشتری به شرح زیر بررسی شده است: جمعا در ماتریس 96 در 96(بدون احتساب تهران)داده حوالههای وارده مراکز شهری،6228432 حواله رد و بدل شده است که در بین 96 مرکز شهری،اسفهان با 799832 حواله(01/81 درصد کل حوالهها)در مرتبه نخست قرار دارد و با فاصلهای اندک مشهد با 275722 حواله(9/96 درصد کل حوالهها)در مرتبه دوم قرار گرفته است.
یافتههای این مقاله همچنین حاکی از آن است که به رغم آنکه"روابط شبکهای شهرها"چهارچوب مناسبی برای تبیین الگوی فضایی سکونتگاهای شهری در ایران است،لکن به کاربردن آن در کشورهای در حال توسعه همچون ایران،که نخست شهری شدیدی برای مدت مدیدی بر نظام شهری کشور سلطه داشته،به درستی ممکن نیست،چرا که بیشتر استدلالهایی که برای اثبات وجود"شبکههای شهر"،ارائه شده،از مشاهدات رفتارهای فضایی بنگاهها اخذ شده است؛حال آنکه شهرها به عنوان مجموعهای از بانگاههای مختلف،سازمانها و خانوارها، ممکن است از رفتارهای متفاوت شرکتهای منفرد پیروی کنند؛زیرا شهرها ماحصل فرایندهای تاریخی عام و خاص هستند و همه نتایج تحولات آنها هیچ گاه در لحظه مورد بررسی آشکار نمیشوند و برخلاف شرکتها،ابزار موازنه لحظهای نیستند."