چکیده:
<P>تأمل در نحوهء مواجههء ملا صدرا با طریق بخشی فیلسوفان و متکلمان و سلوک ذوقی عرفا در حل مسائل الهیاتی،روششناسی حکمت متعالیه را مورد چالش قرار میدهد و بحث و ذوق از نظر ملا صدرا،دو رهیافت کسب معرفتند و اخذ هر یک از آنها مشروط به شرایط خاص است.هر دو،فرآیند دارای مراتب و نیز دارای نتایج واحدند و آنها را باید به عنوان گرایش فطری در حقیقتجویی به کار بست،دامنه و گسترهء هر یک و نیز شرایط خاص آن دو متفاوتند:نقدپذیری و ضابطهپذیری از دیگر مواضع خلاف و تمایز این دو روی آورد است.تحلیل دیدگاه ملا صدرا در ماهیت بحث و ذوق و نیز تمایز و تشابه آن دو نشان میدهد که وی هر دو را مراحلی از یک سلوک علمی میداند به گونهای که یکی را باید مکمل دیگری دانست.الگوی وی برای این تلفیق مطالعهء میان رشتهای است.</P>
خلاصه ماشینی:
هر دو،فرآیند دارای مراتب و نیز دارای نتایج واحدند و آنها را باید به عنوان گرایش فطری در حقیقتجویی به کار بست،دامنه و گسترهء هر یک و نیز شرایط خاص آن دو متفاوتند:نقدپذیری و ضابطهپذیری از دیگر مواضع خلاف و تمایز این دو روی آورد است.
در اینجاست که روی آورد ذوقی را انتخاب میکند اما حکمت ذوقی از آنجا که تأکید بر تزکیه نفس دارد و این امر،امری نامحدود است یعنی انسان هر قدر در امر تزکیه نفس پیش رود به مقامات بالاتری میرسد که حد ندارد و در آنجا حقایق عمیقتری و بیشتری را شهود میکند،ازاینرو،این روش نامحدود است.
چیستی حقیقت نفس در اینجا مورد بحث نیست بلکه مقصود از ذکر این کلام نشان دادن قابلیتهای فراوان نفس است و خداوند علم اسماء الهی را به او آموخته است و علم آدم الأسماء کلها(ملا صدرا،تفسیر،13)و از طرفی انسان در هر لحظه در باطنش تنوع و دگرگونی دارد و این امر در فلسفه هم با برهان هم با کشف به اثبات رسیده است(همو، مفاتیح الغیب،246/2)و انسان به خاطر تطور وجودیش به اطوار و به حسب جوهر ذاتیش برا مظهریت اسماء الهی قابلیت دارد(همو،ایقاظ النائمین،84)،یعنی انسان میتواند با پرورش استعدادهای نفس و تزکیهء نفس،اسماء الهی را که به او عطا شده است در خود به ظهور برساند و به درجهای برسد که حقایق را شهود کند و آن درجهای است که به حقیقت انسانیت و روح منسوب به خدا میرسد(همو،الشواهد الربوبیة، 833).