چکیده:
احکام فقهی،مفاهیم کلی مترتب بر موضوعات است که تعیین چنین احکامی بر عهدهء شارع و استنباط و توضیح آنها وظیفهء فقهاست.اما تعریف و تبیین همهء موضوعاتی که متحمل احکامند در محدودهء رسالت شارع و وظایف فقها نیست بلکه بیشتر موضوعات،متخذ از عرف و جامعه است.چون در پارهای موارد،فقه اسلامی که علی القاعده بیان کنندهء حکم شرعی است،به تعریف موضوع و یا حتی تعیین مصداق دست یازیده-موضوعی که تعریف و تعیین آن بر عهدهء فقیه نبوده است-و اینگونه تعاریف رفته رفته نهادینه شده تا بدانجا که تصور میشود تعیین آن مصادیق هم نوعی حکم شرعی است و تخطی از آن روا نمیباشد؛از این رهگذر مشکلاتی پدید آمده است که به بخشی از آنها در این مقاله پرداختهایم.اگر بتوان اینگونه موضوعات را در فقه یافت و از مفاهیم متمایز ساخت،مشخص خواهد شد که ذکر اینگونه مصادیق برای بیان مفهوم و حکم کلی بوده و چنانکه تغییر کند حکم تغییر خواهد کرد و اشکالی بر فتاوی وارد نخواهد بود.
خلاصه ماشینی:
اما آنچه در این میان حائز اهمیت است،تعیین و شناخت موضوعی است که حکم بر آن مترتب گشته و در همین جاست که میتوان موضوع را به دو نحو تصور کرد: یکی موضوعی که تعیین آن برعهدهء شارع است و دیگر موضوعی که تشخیص آن بر عهدهء مکلف نهاده شده و او خود باید حسب مورد به فهم خویش یا برداشت جامعه و یا نظر اهل خبره برای تشخیص مراجعه کند.
از این اظهارنظرها میتوان استفاده کرد که ملاک در تجویز معاملهء نجاسات مفید بودن آنهاست و لذا سگ که برابر نظر اکثر قریب به اتفاق فقهای اسلام اعم از شیعه و سنی نجس است وقتی دارای فایده باشد،بیع و شراء آن تجویز شده،آن هم از زمان پیامبر اسلام(ص)،چه رسد به حیوانات و اشیاء دیگر و اینکه فقها و حتی یک فقیه در مورد یک یا چند حیوان یا شیء اظهارنظر متفاوت کردهاند مربوط میشوه به مفید بودن یا عدم فایدهء آن و همین ملاک،تحت شرایط مختلف تغییرپذیر است زیرا ممکن است یک شیء یا یک حیوان در شرایطی عرفا مفید تلقی شود و در شرایط دیگر غیر مفید.
5-4-راه حل پیشنهادی با ذکر چهار مورد از مصادیق موضوعاتی که با تصریح فقها مشمول حکم شده و با در نظر گرفتن تفاوت آرایی که گاه یک فقیه در جاهای مختلف نسبت به یک موضوع ابراز کرده،میتوان بدین نتیجه رسید که آنچه در تشخیص موضوعات حامل حکم شرعی اهمیت دارد ابزار و وسیلهء شناخت میباشد که در ماهیات شرعی تعاریف رسیده از شارع چگونگی آن را روشن میسازد،اگرچه برداشتهای متفاوت از اینگونه تعاریف نیز وجود دارد.