چکیده:
یکی از مراتب حیات انسان، حیاتی است که در عالم ماده تحقق مییابد. انسان در این مرحله بر اساس حرکت جوهری دائما تحولات ذاتی مییابد و به تدریج به سمت بالفعل شدن حرکت میکند. از دیدگاه دینی، فلسفی و عرفانی حیات انسان محدود به همین حیات مادی نیست، بلکه به وسیله مرگ حیات او در عوالم مافوق ادامه مییابد. از جمله این عوالم، که در امتداد عالم ماده است عالم مثال یا برزخ است که حیات برزخی در این عالم تحقق مییابد. در این مقاله، از منظر فلسفی و دینی به بررسی و تحلیل امکان و چگونگی تحولات ذاتی و استکمال وجودی انسان در عالم برزخ پرداخته شده است. بیشک امکان استکمال وجودی انسان در عالم برزخ نتایجی را در پی خواهد داشت که از جمله آنها میتوان به استکمال مجانین و کسانی که در ابتدای طفولیت میمیرند، وجود اختیار در عالم برزخ، زمانمند بودن عالم برزخ و... اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"پس میتوان چنین نتیجه گرفت که در عالم برزخ چون هستی انسان آمیخته با قوه است امکان حرکت برایش وجود دارد و این حرکت از سنخ تغییر جوهری و ذاتی خواهد بود و این همان تکامل و استکمال است؛ زیرا که تغییرات جوهری، تغییراتی اشتدادی هستند.
با توجه به این مطالب میتوان چنین نتیجه گرفت که برای نفس انسان به دلیل محدودیت عالم ماده در دنیا، زمینۀ ظهور همۀ قوا وجود ندارد، ولی در عالم برزخ با کنار رفتن موانع و فراهم شدن مقتضیات و علل معده، نفس قابلیت اعطای صور و ظهورات جدید را پیدا میکند و بدین ترتیب استکمال برزخی نفس محقق میشود.
ج) از لوازم دیگر استکمال برزخی این است که اعمال ما تأخر و باقیات الصالحات یعنی آنچه افرادی که در عالم ماده هستند برای فرد رحلت کرده انجام میدهند و آنچه که خود فرد در زمان حیات خود انجام داده که آثار آن بعد از مرگش نیز وجود دارد، توجیهپذیر میشود؛ زیرا اگر برای فردی که در عالم برزخ به سر میبرد تکاملی نباشد پس کارهایی که افراد حاضر در عالم ماده برای او انجام میدهند برایش سودی نخواهد داشت و سودمند بودن و عقلانی بودن این مطلب در گرو وجود تکامل برزخی است.
از آنجا که انسان قوای بیشماری دارد و صورت نوعی او در نظام آفرینش چنان طراحی شده است که به حد خاصی متوقف نمیشود و راه برای ترقی هر چه بیشتر او باز است و قوههای بیشمار او در مدت زمان کوتاه عمر مادی و طبیعیاش به فعلیت نخواهند رسید، حرکت جوهری و سیر اشتدادی او در عوالم بعد از جمله عالم برزخ نیز ادامه مییابد."