چکیده:
پس از انقلاب اسلامی ایران، تشیع کانون توجه شرق شناسان شد و آنان به «تحلیل تاریخی عقاید شیعه» پرداختند. رویکرد یادشده باعث شد که برخی معتقدین به تشیع ـ به پیروی از شرق شناسان ـ مدعی تحول تاریخی تفکر شیعی حتی در اصلی ترین مبانی اعتقادی آن شده اند. نمونه ای از این نگاه، در کتاب مکتب در فرایند تکامل؛ نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین؛ نگاشته سیدحسین مدرسی طباطبایی انعکاس یافته است.نویسنده در مقالة حاضر، سعی می کند با ارائة گزارشی از تاریخ تطور اندیشه امامیه ـ بدون پرداختن به بحث های هنجاری و کلامی ـ تا حدی غبار از چهرة آن بزداید. وی در راستای این هدف، ملاحظاتی درخصوص اندیشة دکتر مدرسی طباطبایی در باب مفوضه ارائه می دهد؛ در ملاحظة اول به تلقی متقدمان امامیه از مفهوم تفویض اشاره کرده است؛ در ملاحظه دوم، افزون تر و عمیق تر به این مسأله می پردازد؛ در ملاحظه سوم، سوء تفاهم تاریخی درباره عقیدة مفضل بن عمر جعفی (در خصوص مسألة تفویض) را مورد کنکاش قرار میدهد و در ملاحظة چهارم با ارائة برساخته های مفوضه در سده های نخست هجری، مقاله را به پایان می رساند.
خلاصه ماشینی:
"گرچه دکتر مدرسی طباطبایی، این گزاره را از موضوعات مفوضه ـ برای ایجاد تمایز بین آنها و غلات ـ دانسته است، [23] اما بررسی متون کهن امامیه نشان می دهد که این گزاره، با تعابیر مختلف توسط جریان های مختلف امامی آن دوره نقل شده است و حتی مشهورترین شخصیت های عرصه مبارزه با غلات همچون احمد بن محمد بن عیسی اشعری نیز آن را نقل کرده و بدان باور داشته اند.
گزارش دیگری را نیز خود احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی مستقلا در این باره نقل کرده است؛ [52] وی هم چنین راوی برخی گزارشهای محیرالعقول و کم نظیر درباره شأن و فضایل ائمه (علیهم السلام) و امور مربوط به تصرف در خلقت است و این نشان می دهد که چنین روایاتی مورد قبول وی بوده اند.
بررسی مواریث حدیثی فعلی نیز این موضوع را تأیید می کند؛ به تعبیر دیگر در حال حاضر ما شاهد آن هستیم که احادیث تفویضی مفضل ـ البته تفویض در معنای دقیق تاریخی آن ـ جز از طریق غلات به دست ما نرسیده اند و این مضامین به نقل از مفضل و یا حتی طیف متمایل به او در میراث حدیثی رسمی امامیه برجستگی خاصی ندارند؛ [113] در واقع بسیار جالب است که نمونه های معدودی هم که درباره معارف غالیانه و تفویضی از طیف اصحاب مفضل وجود دارند ـ و غالبا در رجال کشی انعکاس یافته اند ـ در بسیاری از موارد از طریق غلات نقل شده اند."