چکیده:
نزد فلاسفهای چون ابن سینا و ملا صدرا،شریفترین و محکمترین برهانها و برترین آنها در اعطاء یقین،برهان لمی است،اما محمد حسین طباطبایی نه تنها براین اعتقاد نیست،بلکه از اساس برهان لمی را خارج از ساخت فلسفهء اولی میداند،چه موضوع فلسفهء اولی عامترین اشیاء است و عامترین اشیاء معلول چیز دیگری نیست،زیرا موجودی خارجی از عامترین اشیاء نیست تا علتی برای آن باشد.به هر روی ایشان تنها برهان مفید یقین در فلسفه اولی را برهان انیی میداند که در آن از برخی لوازم عام به لازم عام دیگر پیبرده میشود.
خلاصه ماشینی:
"مقالات و بررسیها،دفتر 27،زمستان 18،ص 132-932 برهان مفید یقین در فلسفهء اولی قاسمعلی کوچنانی دانشکدهء الهیات و معارف اسلامی چکیده: نزد فلاسفهای چون ابن سینا و ملا صدرا،شریفترین و محکمترین برهانها و برترین آنها در اعطاء یقین،برهان لمی است،اما محمد حسین طباطبایی نه تنها براین اعتقاد نیست،بلکه از اساس برهان لمی را خارج از ساخت فلسفهء اولی میداند،چه موضوع فلسفهء اولی عامترین اشیاء است و عامترین اشیاء معلول چیز دیگری نیست،زیرا موجودی خارجی از عامترین اشیاء نیست تا علتی برای آن باشد.
که در آنها از بعضی لوازم وجود[مانند حقیقت ثابت به ذات خود بودن وی، یا علت اولی بودن وی]به بعضی لوازم دیگر[مانند واجب لذاته بودن وی]سلوک می شود و دلیل بر اینکه ارادهءصدر المتألهین-از نبودن برهان به طور بالذات بر وجود واجب تعالی-آن چیزیست که ما ذکر کردیم،این قول صدر المتألهین است که پس از نفی برهان بالذات بر وجود خداوند و بالعرض شمردن آن برهان گفته است:«و هناک برهان شبیه باللمی»با این سخن،صدر المتألهین به وجود برهانی بر وجود واجب تعالی اعتراف کرده و در عین حال لمیت و برهان لمی را از او نفی کرده و در این صورت جز برهان انی برای اثبات واجب الوجود باقی نمیماند.
اما علامه طباطبایی صراحتا برهان انی را بر سه قسم میداند که تنها یک قسم آن مفید یقین است و آن قسمی است که سببی برای مقدمات آن نیست و حد اوسط در آن، معلول اکبر است و به عبارت دیگر در این قسم برهان انی از یکی از لوازم عام به لوازم دیگر پیبرده میشود(طباطبایی،برهان،871،حاشیهء اسفار،074/3،82/6)."