چکیده:
توسعه پایدار شهری در دهههای اخیر به الگوواره نوین و مسلطی در برنامهریزی شهری تبدیل شده و هرگونه برنامه ریزی در شهر، چنانکه با رویکرد توسعه پایدار طراحی و تدوین نگردد عملا در دسترسی به اهداف مورد نظر با موفقیت کمتری مواجه خواهد بود. در این مقاله، به روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از مدلهای کمی همچون تحلیل عاملی و ضریب پراکندگی به ارزیابی شاخصهای برخورداری در ابعاد اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و زیست - محیطی مادر شهر مشهد، به عنوان دومین شهر بزرگ کشور پرداخته شده است. به این منظور، در گام نخست ابعاد پایداری این شهر با نظام شهری کشور مقایسه گردید که نتایج حاصل بیانگر آن است که بین این شهر و میانگین شهرهای کشور، نابرابری محسوسی در شاخصهای پایداری وجود ندارد. لیکن در مرحله بعدی در بعد درون شهری، به بررسی سطوح پایداری با استفاده از 57 شاخص در مناطق دوازدهگانه شهری مشهد پرداخته شد و نتایج حاصل از تحلیل عاملی در این پژوهش، بیانگر آن است که منطقه 1 شهرداری مشهد از نظر بهرهمند بودن شاخصهای برخورداری در جایگاه نخست و منطقه 5 شهرداری در پایینترین جایگاه قرار دارد. در عین حال، عامل اقتصادی، مهمترین و تأثیرگذارترین عامل در عدم برخورداری این شهر تشخیص داده شد؛ به طوری که با ارزیابی عاملهای تلفیقی مشخص شد که فقط یک سوم از مناطق شهری این کلانشهر در وضعیت نسبتا مطلوبی قرار دارند و بقیه مناطق شهر در وضعیت نامطلوبی به سر میبرند. همچنین در بعد برخورداری (عدالت اجتماعی) شکاف عمیقی در بهرهمند بودن از شاخصهای پایداری بین مناطق دوازدهگانه شهری مشهد مشاهده میشود؛ چنان که از این نظر بیشترین شکاف با 7/1 درصد مربوط به عامل اجتماعی است. این رقم در عاملهای تلفیقی نیز 69/0 درصد محاسبه شده که نشان از شکاف عمیق مناطق، در برخورداری از شاخصهای پایداری است.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر آن، اهداف جزییتری، از جمله شناخت تراکم، تمرکز و پراکندگی سرانههای شهری در سطح شهر مشهد، ارایه کلیات برنامهریزی توسعه پایدار برای شهر مشهد و درک ارتباط نماگرهای زیست- محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی با روند توسعه پایدار و لزوم پایداری آن، نیز مورد بررسی و ارزیابی گردیده است.
با توجه به این جدول، دیدگاههای زیر قابل بررسی هستند (مجتهدزاده، 41:1378): توضیح اینکه؛ با توجه به جدول زیر و ضرروتهای تحقیق هر یک از انواع توسعه پایدار، به نظر می رسد در بسیاری از زمینهها در خصوص اجرایی شدن توسعه پایدار با الگوی ایده آل عملا در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران و شهر مشهد امکان تحقق ندارد، باید سیاستگذاریها حتی المقدور برای فراهم نمودن امکان تحقق توسعه پایدار قوی (سطح دوم) متمرکز و عملیاتی گردد، زیرا توسعه پایدار ضعیف (سطح سوم) و الگوی پرفراز و نشیب و آزار دهنده توسعه (سطح چهارم) در عمل هیچگونه تحول آفرینی و توسعه ساختاری در فضاهای شهری را فراهم نخواهد نمود، و بنابراین قابل اتکا نیست.
نمودار(2): توزیع نسبت برخورداری مناطق دوازدهگانه در شاخصهای ترکیبی به لحاظ پایداری با استفاده از معادله سه مجهولی نقشه(1): توزیع فضایی سطوح پایداری در شهر مشهد تحلیل یافتهها، مدل پیشبینی اولویتها و توسعه پایدار مناطق دوازدهگانه شهری مشهد با بهرهگیری از نرمافزار SPSS و استفاده از الگوی رگرسیونی چندمتغیره (حکمت نیا و موسوی، 66:1384) میتوان اولویت توسعه مناطق شهر مشهد را بر اساس امتیازهای عاملی محاسبه و ارایه نموده، در این محاسبات الگو شاخص ترکیبی تعدیل یافته توسعه انسانی، به عنوان متغیر وابسته و امتیازات عاملی چهار عامل به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شدهاند."