چکیده:
کتاب الفلاحة الأندلسیة ابنعوّام اشبیلی مهمترین اثر در قرون وسطا در زمینۀ کشاورزی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی روش ابنعوّام در ارزیابی، تدوین، و نگارش دانش کشاورزی میپردازد و به این پرسشها پاسخ میدهد که جایگاه کتاب ابنعوّام در دانش کشاورزی دورۀ اسلامی چیست؟ ابنعوام چه تأثیری از پیشینیان گرفته، و چه تأثیری بر آیندگان گذاشته است؟ دستاورد تحقیق نشان میدهد که روش نگارش کتاب ابنعوّام قابلمقایسه با روش کتابهای امروزی است. روش پژوهش ابنعوّام بهرهگیری از علوم نظری و تجربی است و او اصل امانتداری را بهوضوح در کتابش رعایت نموده است. رویکرد مترقی وی در تعریف کشاورزی بهشکل بارزی انعکاس یافته؛ بهگونهای که تعریف او با تعریف این علم در عصر حاضر مطابقت دارد. بدین ترتیب، مباحث دانش کشاورزی در نگارش وی جامعیت دارد.
خلاصه ماشینی:
ازسویی دیگر، ابن عوام در کتابش از کتاب های ابن بصال طلیطلی ١ و ابن حجاج اشبیلی ٢ و طنغری ٣ نقل کرده که متعلق به قرن پنجم هجری اند (آرام ، ٢٢٨ـ٢٢٩) و از آنجا که در سدٔە پنجم و ششم هجری ، شهر اشبیلیه در زمینۀ پژوهش های کشاورزی از جایگاه برجسته ای برخوردار بوده و دانشمندانی مشهور در این شهر به تحقیقات کشاورزی مشغول بوده اند (٩٠٢ ,Imamuddin)، به احتمال قوی ، ابن عوام در قرن پنجم یا قرن ششم می زیسته است .
بنابراین ، رویکرد این دانشمند به علم کشاورزی از منظر جهان شناسی اسلامی قابل درک است و شامل توجه به منافع اخروی کشاورزی ، ذکر احادیث نبوی (ابن عوام ، الفلاحة [ب ]، ٣/١، ٣٣٠، ٣٤٩، ٦٧٨) برای بیان اهمیت کشاورزی ، استفادٔە فراوان از عباراتی نظیر «ان شاءلله »، «بمشیة لله »، و «هو حسبی و نعم الوکیل » (همان ، ٦/١، ٧، ١٠، ١٩، ٣٥، ٦٨٩) می شود.
به علاوه وی در پایان کتاب هم ، اشاره کرده که کتاب برای بهره برداری از زمین های زراعی تألیف شده است و از این رو، هدفی عملی و کاربردی هم داشته که مهم ترین دستاورد اوست (ابن عوام ، الفلاحة [الف ]، ٥٠٥/٢؛ ٤٤٥ ,Olson and Eddy ;١٠٩ ,Mullet).
ابن عوام در نگارش این اثر، دانش منبع شناختی چشمگیری داشته است ؛ بدین ترتیب که علاوه بر علم کشاورزی ، از علوم و معارف دینی ، ریاضیات و هندسه ، گیاه شناسی ، جانورشناسی ، دامپزشکی ، پزشکی ، و داروسازی هم استفاده کرده است .