چکیده:
آیه صد و هفتاد و دوم سوره اعراف، مشهور به «آیه میثاق» یا «آیه ذر»، مفادی راز آلود دارد. مفسران روایی براساس ظواهر روایات عالم ذر، به تفسیر آیه پرداخته اند. عارفان و صوفیان همین تفسیر را با چاشنی های اشاری و عرفانی پذیرفته اند. متکلمان اشعری نیز باقتضای مسلک ظاهرگرایانه خود، به ظاهر آیه متوسل شده و به عالمی کاملا جدا و برتر از این جهان، بنام عالم ذر، معتقد شده اند که جایگاه ربوبی است. اما متکلمان معتزلی و امامی این تفسیر را بخاطر مخالفت آن با برخی موازین عقلانی رها نموده اند، اینان موطن میثاق الهی را عالم کنونی دانسته و روایات میثاق در عالم ذر را یکسره بکناری نهاده اند. اما ملاصدرا، با ارائه تفسیری نو، اخراج ذریات از صلب آدم را به مشاهده رقیقه افراد انسانی در حقیقت پدران عقلانیشان تفسیر کرده و جریان اخذ میثاق را مربوط به آن مقطع میداند. او نظریه خود را با روایات عالم ذر سازگار میداند. بطور کلی از لحاظ تاریخی دو رهیافت عمده در تفسیر آیه وجود دارد که یکی آیه را دارای زبان حکایی و دیگری آن را دارای زبان نمادین میداند، اما هردو رهیافت در تلقی شناختاری از زبان آیه همداستانند.
خلاصه ماشینی:
"&%06210DASG062G% عالم اما پیش از طبیعت دلالت دارد؟ آیا انسانها در آن نشئه بنحو واقعی با پروردگار خودمواجهه داشتند و با او پیمان بستهاند؟آیا اساسا گفتو شنودی بمعنای راستین کلمه در میان بوده است؟آیا مراد آیه اینست که خداوند نشانههای خود را درجای جای هستی بمنزله میثاقی بر ربوبیت خودخوانده است؟آیا آیه از میثاقی که انسانها با انبیاءبستهاند،خبر میدهد؛میثاقی که کافران به آن وفادارنماندهاند؟آیا آیه زبان حال انسانها در عوالم عقلی ومثالی است؟امور مورد پیمان کدامند و نحوه اخذپیمان و پاسخ مثبت به آن چگونه است؟ گونه دوم مسئله،پرسش از تطور تاریخی تفسیر آیهدر دوره پانزده سده اندیشه اسلامی است:توصیف دقیقاین تطور و کشف همبستگی آن با متغیرهای معرفتی وتبیین آن.
عالم اما پیش از طبیعت دلالت دارد؟ آیا انسانها در آن نشئه بنحو واقعی با پروردگار خودمواجهه داشتند و با او پیمان بستهاند؟آیا اساسا گفتو شنودی بمعنای راستین کلمه در میان بوده است؟آیا مراد آیه اینست که خداوند نشانههای خود را درجای جای هستی بمنزله میثاقی بر ربوبیت خودخوانده است؟آیا آیه از میثاقی که انسانها با انبیاءبستهاند،خبر میدهد؛میثاقی که کافران به آن وفادارنماندهاند؟آیا آیه زبان حال انسانها در عوالم عقلی ومثالی است؟امور مورد پیمان کدامند و نحوه اخذپیمان و پاسخ مثبت به آن چگونه است؟ گونه دوم مسئله،پرسش از تطور تاریخی تفسیر آیهدر دوره پانزده سده اندیشه اسلامی است:توصیف دقیقاین تطور و کشف همبستگی آن با متغیرهای معرفتی وتبیین آن.
استاد که تفسیر عالم ذر را نیزمورد مناقشه میداند دو احتمال در تفسیر آیه مطرح کردهاست:اول آنکه زبان آیه تمثیلی باشد و دوم آنکه مراد ازآیه بیان این واقعیت خارجی باشد که خداوند بلسانعقل و وحی با زبان انبیاء از انسان میثاق گرفته است؛یعنی همان تفسیری که معتزلیانی چون جبائی و قاضیعبد الجبار اختیار کرده بودند."