چکیده:
آیین خردورزی و ایمان به اراده و آزادی از اعتقادهای بنیادین ایرانیان باستان است. این تفکر ایرانی با ورود اسلام، سهم عظیمی در پیدایش دو نحله تاثیرگذار کلامی اسلام ـ مذهب شیعه و مکتب معتزله ـ داشته است. در این مقاله نویسنده میکوشد با برشمردن آراء ایرانیان باستان و بیان داده های اهورایی، جنبش عقلانی ایرانیان در حل مشکلات دینی ـ کلامی را ثابت کرده و سپس با ذکر اصول اعتقادی مکتب معتزله و نیز بیان عقاید بزرگان این فرقه، تا ثیر آراء ایرانیان را در شکل گیری تفکر اعتزالی و خردگرایی و سهم آنان در بثمر نشستن علم کلام را نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
"این تفکر ایرانی با ورود اسلام،سهم عظیمی در پیدایش دونحلۀ تأثیرگذار کلامی اسلام-مذهب شیعه و مکتب معتزله-داشته است.
در این مقاله نویسنده میکوشد با برشمردن آراء ایرانیان باستان و بیاندادههای اهورایی،جنبش عقلانی ایرانیان در حل مشکلات دینی-کلامیرا ثابت کرده و سپس با ذکر اصول اعتقادی مکتب معتزله و نیز بیانعقاید بزرگان این فرقه،تأثیر آراء ایرانیان را در شکلگیری تفکر اعتزالیو خردگرایی و سهم آنان در بثمر نشستن علم کلام را نشان دهد.
تلاشبرای یافتن وحدتی ورای ثنویت جاری در جهان،سرآغاز تفکرات جدیتر دینی-کلامی ایرانیان گشت و در نهایت به برآمدن مکتب«زروانیسم»منتهی گردید؛بعبارت دیگر مذهب زروانیه بوجود آمد تا خالق خیر و خالق شر را دو همزاد پدیدآمده اززروان بداند یا سعی کند بنحوی اهریمن را در عین اینکه از گوهر مینویاست،از مزدا جدا سازد و با کوششی که برای این کار میکند،ثنویتی بوجودآورد که اصل آن وحدت است.
میتوان چنین خلاصه نمود که مباحث کلامی-سیاسیی همچون امامت و نیز مسائلکلامی-اخلاقی چون جایگاه گناه در امت،تشکیلدهندۀ بدنۀ اصلی مجادلات ومباحثات محافل فکری سدههای نخستین اسلام بوده است،اما در میان جدال خوارج وشیعیان و دیگر فرقههای اسلامی،جدیترین تلاش برای پاسخ گفتن به این مسائل،از آنمکتب معتزله بود.
عدل الهی:اعتقاد به این قاعده که خداوند عادل است و بر طبق عدالت رفتار مینماید نیز از منظر معتزله بمعنایی خاص لحاظ شده است.
82 از دیگر عقاید نظام میتوان به انکار جزء لایتجزی و نیز باور به طفره اشاره کردکه پیش از وی کسی از معتزله به این مسائل عارض نگشته بود."