چکیده:
منابع روایی که با تلاش فراوان حدیث پژوهان دلسوز و فداکار شیعه به دست ما رسیده است، از سرمایه های عظیم معنوی، فرهنگی و دستمایه تربیت، اخلاق و سعادت دنیوی و اخروی است. یکی از این گنجینه های ارزشمند تحف العقول عن آل الرسول، کتاب ، نوشته ابی محمد الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه الحرانی، از علمای قرن چهارم هجری است. گرچه علمای متاخر و معاصر شخصیت و کتاب وی را ستوده اند، اما علمای متقدم در باره توثیق ایشان و اعتبار کتاب وی سخن استواری نگفته اند. از آنجا که برخی علمای رجال توثیق علمای متاخر و معاصر را در مورد پیشینیان قابل اعتنا نمی دانند، ابهاماتی در باره حرانی و کتاب او وجود دارد. در این مقاله کوشیده شده تا برخی از اتهامات ناروا را از چهره نویسنده کتاب بزداید و با استناد به انگیزه حرانی و شهادت وی، علو متن و برخی شواهد و دیدگاه های علمای متاخر و معاصر، گامی در جهت احیای منزلت این کتاب روایی بردارد.
خلاصه ماشینی:
"شیخ آقا بزرگ تهرانی نوشته است: حسن بن شعبه،صاحب کتاب تحف العقول معاصر شیخ صدوق بوده-که متوفای سال 381 ق،است-و از ابو علی محمد بن همام بن سهیل اسکافی(متوفی 336)نقل روایت کرده است وشیخ مفید(متوفای 413)از او روایت کرده است.
43 تحف العقول از زمان نگارش تاکنون پیوسته مورد توجه علمای شیعه و از موسوعههای روایی و ازمنابع دست اول شیعه در اخلاق و موعظه محسوب میشود و مشتمل بر احادیثی است که هرچند نامراویانش ذکر نشده،اما مضامین آنها مورد تأیید کتاب و سنت،و منطبق با احادیث مستند و همساز بافرهنگ اهل بیت علیهم السلام است.
تحف العقول بیش از یک هزار سال همواره نقل مجالس و محافل علمی وزبانزد فقها و علمای آداب و اخلاق اسلامی و دستمایه سخنوران بزرگ و خطیبان نامدار هر روزگار بوده وبسیاری از اندرزها و حکم گهربار این اثر نامدار وارد حوزه ادبیات و شعر فارسی شده و شاعرانی بزرگچون فردوسی،نظامی،سعدی،حافظ و شیخ محمود شبستری از آن سخنان والا،الهام گرفتهاند و آنگاهابیات نغز و پر مغز آنان-که درونمایهای از حکم معصومان علیهم السلام دارد-به صورت مثل سایر و رایج شدهاست.
آیت الله جوادی آملی نوشته است: از هر راهی که این اطمینان[صدور روایت و زیارت از امام معصوم علیه السلام]حاصل شود،کفایتمیکند؛خواه به عدالت راوی باشد یا وثاقت وی؛به علو متن باشد یا عمل کردن فقها به آن یاهر راه دیگری."