چکیده:
نقد فرمالیستی به رویکردی از نقد اطلاق می شود که بین سال های 1915 تا 1930 در روسیه جریان یافت. این حوزه نقد ادبی، ادبیات را از دیدگاه زبان شناسی بررسی می کند و اثر ادبی را یک مساله صرفا زبانی می داند و فرم و شکل اثر را مبنای تحلیل زیبایی شناسی و راه رسیدن به معنای نهفته در اثر ادبی در نظر می گیرد؛ در حقیقت شکل اثر ادبی را آفریننده معنا و مفهوم تلقی می کند. از جمله نظریه پردازان این رهیافت ادبی می توان از «رومن یاکوبسن»، «بوریس آخنبام» و «ویکتور شکلوفسکی» نام برد که از اعضای انجمن زبان شناسی در آن دوران بودند. در این جستار سعی بر آن است که سه غزل از سنایی بر پایه این رهیافت و با تاکید بر دیدگاه های «موریس گرامون» و «رومن یاکوبسن» بررسی شود و نشان داده شود که می توان به جنبه هایی از معانی نهفته در یک اثر ادبی، جدا از ساختارهای جامعه نویسنده و همچنین مسائل تاریخی و حتی روانشناسی شخصیت او دست یافت
خلاصه ماشینی:
"بنا«به اعتقاد فرمالیستها،ادبیات یک مسأله زبانی است و لذا میتوان گفت که زبان اثر ادب ییکی از انواع زبانهاست و باید به آن از دید زبانشناسی نگریست»(همان: 146)و خواننده آگاه به این مسائل زبانی و زیباییشناسی،از خواندن و شنیدن یک متن ادبی لذتی دو چندان میبرد و با دریافتن این تکنیکها و ایجاد ارتباط بین صورتهای آوایی واجها،صامتها و مصوتهای به کار رتفه در متن،میتواند جنبههایی از معانی موردنظر نویسنده و حتی معانی فراتر از نیت نویسنده را نیز دریابد.
شاعر با استفاده از این آرایه و تکرار جان و جام در طول مصرع،به نوعی این نکته را باین میکند که در واقع آنچه به عنوان می در جام ریخته میشود،همان جان انسان است که پیوسته در گردش است و روبه کاهش نیز دارد.
غزل 2 ترا دل دادم ای دلبر،شبت خوش باد من رفتم#تو دانی با دل غم خور،شبت خوش باد من رفتم اگر وصلت بگشت از من،روا دارم روا دارم#گرفتن هجرت اندر بر،شبت خوش باد من رفتم ببردی نور روز و شب بدان زلف و رخ زیبا#زهی جادو زهی دلبر،شبت خوش باد من رفتم میان آتش و آبم ازین معنی مرا بینی#لبان خشک و چشم تر،شبت خوش باد من رفتم بدان راضی شدم جانا که از حالم خبر پرسی#ازین آخر بود کمتر؟شبت خوش باد من رفتم (شفیعی کدکنی،1373:80) 1-تکرار همخوان(د)باعث افزایش موسیقی این بیت شده است و همچنین شنوعی تحکم و اتمام حجت را برجسته میکند.
تکرار واج «ش»در مصرع دوم باعث افزایش موسیقی شده است و میتوان گفت با«خوش»در ارتباط است؛البته واج«ش»معمولا شادی را به ذهن متبادر میکند و با مفهوم اندوه عاشق در این بیت مبنی بر جدایی،بیارتباط است."