چکیده:
آیهی ذر از جمله آیات مشکل قرآنکریم است که نظریات مختلف تفسیری ارائه شده از سوی مفسران که گاه متضاد و مخالف با هماند گویای این مطلب است. در میان مفسران ملاصدرا با پذیرش وجود عالم ذر به تفسیر و تبیین این عالم بر اساس دیدگاههای فلسفی خویش پرداخته و در آثار مختلف خود و به مناسبت مباحث فلسفی و حدیثی، عالم ذر را مورد اشاره قرار داده است. در این مقاله نویسنده تلاش کرده است با مراجعه به کتب فلسفی و تفسیری صدرالمتألهین مانند اسفار، شواهد الربوبیه، مبداء و معاد، عرشیه، اسرارالآیات، شرح اصول کافی و تفسیر قرآن، تبیین ایشان از عالم ذر را بدست آورد. با بررسی آثار ملاصدرا روشن میشود که از نظر ایشان عالم ذر همان عالم علم الهی است و این دیدگاه در همهی آثار او که در زمانهای مختلفی از حیات علمی ایشان به رشته تحریر درآمدهاند ثابت مانده است.
خلاصه ماشینی:
"(طباطبایی، رسائل توحیدی، 129) البته بنابر نقل برخی از مفسران: آیهی دیگری هم دربارۀ «عالم ذر» نازل شده که چنین است: «ألم أعهد إلیکم یا بنی آدم أن لا تعبدوا الشیطان إنه لکم عدو مبین» یعنی: «ای فرزندان آدم، مگر با شما عهد نکرده بودم که شیطان را مپرستید، زیرا وی دشمن آشکار شماست؟» (یس،60) آیات مذکور، مسأله «توحید» را مطرح کرده (مکارم شیرازی، 7/4) و دلالت بر این دارد که انسان در نشئهی خاصی که از آن به عالم ذر تعبیر میکنند، شاهد وحدانیت حق بوده و ربوبیت خدا و عبودیت خود را مشاهده کرده است؛ به صورتی که با توجه به آن، دیگر مجالی برای غفلت و فراموشی نیست.
(ملاصدرا، المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، 112) 5ـ اسرارالآیات صدرالمتألهین در «اسرارالآیات» نیز با توجه دادن به آیاتی از قرآن کریم که دلالت بر این دارد که انسان دارای نشئات وجودی پس از این عالم است، به این مسئله اشاره میکند که انسان قبل از این دنیا نیز به وجود عقلی وجود داشته است و بر این مطلب آیهی ذر را به عنوان شاهد ذکر میکند که خداوند ذریهی آدم (ع) را از پشت پدر عقلیشان بیرون آورد؛ ملاصدرا توضیح میدهد که این مقام، مقام عقلی تفصیلی برای افراد انسان، بعد از وجود اعیان ثابتهی آنان در علم الهی به صورت بسیط عقلی است."